28 Mart 2016 Pazartesi

Vokal ses taklitleri

Merhabalar. Geçen hafta bahsettiğimiz yansıma ses taklitlerinin ardından bu hafta da vokal ses taklitlerini nasıl çalışacağımızla ilgili bir yazı ile sizlerleyim.
Yansıma ses taklitlerinde a,e,o,ö,ı,i,u ve ü ile başlayan seslerin, içinde bu sesler olan seslerin dikkatle dinlenmesi ile işe başlanabilir. %75'lik bir başarı elde ettikten sonra bu seslerden en çok hangisinde başarılıysa,o sesle başlayan yansıma ses taklitleri sonlandırılıp vokal ses taklitlerine geçilir.
Üniversitede öğrendiğim vokal ses taklidi basamakları şu şekildeydi:

  • a,o gibi ünlü sesleri taklit eder
  • Başında a,o gibi ünlü sesler olan tek heceli kelimeleri taklit eder (an, es, it, on, öp, us, ün ıh gibi.)
  • Başında a,o gibi ünlü sesler olan iki heceli kelimeleri taklit eder
  • Başında a,o gibi ünlü sesler olan üç ve daha heceli kelimeleri taklit eder şeklindeydi.
Ancak yüksek lisans derslerimden ve kurmumuzdaki odyoloğumuzdan öğrendiklerimden sonra bu beceri basamakları aklımda oldukça fazla değişime uğradı desem tam bir cümle kurmuş olmam. Sadece ilk basamağı çıkardığımızda vokal ses taklidi çalışmış oluyoruz, bunu öğrendim.
Biraz karışık olduysa hemen açıklayalım. Örneğin öğrenciniz yansıma ses taklitlerinde %75'lik başarı gösterirken içinde "o" olan ve "o" sesi ile başlayan yansıma ses taklitlerinde çok başarılı. O halde "o" ile vokal ses taklitlerine başlarken diğer ünlülerin sadece yansıma ses taklitleri çalışılmalıdır. Süreç ilerledikçe diğer sesleri de bağımsız şekilde sesleten öğrenci ile o seslerin vokal seslerine geçilebilir.
Bu becerileri yansıma ses taklidi çalışırken önerdiğim bütün şekillerde çalışabilirsiniz. Dikkat etmemiz gereken konular bu beceri için de geçerlidir. Bkz. Yansıma Ses Taklitleri
Ben yine bu beceriler için de çeşitli resimli kartlar hazırladım. Bu kartları ünlü seslerin yanına ünsüzler getirerek, anlamlı kelime olanları ayırarak hazırladım, anlamsız kelimelerle çalışmanın bir faydası olmayacaktır. Dilerseniz resimli kartların bazılarını paylaşarak yazıma bir son vereyim. Umarım çalışmalarınıza katkısı olan bir yazı olmuştur. Görüş, öneri ve katkılarınıza açığım. Sevgiler.



of


ölç

ün

öğ

21 Mart 2016 Pazartesi

Yansıma Ses Taklitleri

Geçen hafta bahsettiğimiz yüz ifadesi taklit becerilerinin devamında çalışılması gereken bir diğer beceri de yansıma ses taklitleridir. Bu beceriler çocuğunuz/öğrenciniz tarafından bir çırpıda ve belki de refleksi olarak çıkabilecek sesleri şekillendirme amacıyla çalışılan becerilerdir.
Bu becerinin edinimi ile çocuğunuzun sesletebildiği sesleri ayırt edebilir, bu sesler üzerinde yoğunlaşarak çocuğunuzun konuşmasına daha verimli şekilde destek olabilirsiniz. Bu beceriler;

  • resimli kartlarla sıra halinde çalışılabileceği gibi
  • oyuncaklarla karışık olarak oluşabilecek fırsatları değerlendirerek
  • ya da daha yapılandırılmış bir şekilde oyuncakları belirli bir sıra ile sunarak
  • ya da terapi aynası ile ve taktil uygulayarak yani fiziksel yardımla çalışabilirsiniz. Yansıma ses taklitleri çalışması en keyifli becerilerden biri çünkü ilerleyen dönemlerde hiç ummadığınız kelimeler pıtır pıtır çocuğunuzun ağzından dökülürken bir yandan da etraftaki nesnelerin seslerine dikkatini yönelttiğini görmek pek güzel.

Yansıma ses taklitlerinin kontrol listesini hazırlamak aslında o kadar da zor değil. Ben, kurumumuzda çalışmakta olan Odyologumuz Pelin Kalan'ın rehberliğinde şekillendirdim listemi ve yüz adet yansıma ses buldum çevremden. Bunları şu başlıklar altında toplayabiliriz:

  • İnsanların refleksî olarak kullandıkları sesler: ah, oh, ıh, öhö öhö, hapşu, kah kah, öğ, ığ, ham gibi.
  • Hayvan sesleri: hav hav, bır, miyav, vız, vik, mö gibi.
  • Taşıt sesleri: rın rın, düt, han, vuu vuu, çuf çuf gibi.
  • Çevremizde duyduğumuz sesler: cırt, çın çın, pat, şırıl şırıl gibi.
Bu sesleri ben alfabetik sıra le listeledim. Öğrencilerimin ilgisine göre kimine resimli kartları bir bir sunarak kimine ise sınıfımda bulunan kendi hazırladığım "yansıma ses taklidi oyun seti" ile oynayarak çalışıyorum. Telefonumda ise bu seslerin bazılarının bulunduğu programları indirdiğimde işlem tamam. Belli bir dakikadan sonra dikkati dağılan öğrencilere telefondan seslenen bir inek pek keyifli olabiliyor.
Burada bir de püf nokta söz konusu. Otizm tanısı almış çocuklarımızla çalışırken dikkat etmemiz gereken bir durum var. Taklit etmesini istediğimiz sesi cümlenin içinden kendisinin çekmesini sağlayalım. Yani "Hadi sen de söyle, öö." değil. "Midem bulanınca "öö" derim. Midem bulanınca ne derim?" şeklinde çalışılmalı. Böylelikle ekolaliye engel olmuş olur, ekolalik bir dil değil bağımsız ve günlük kullanıma uygun bir dil geliştirmesine yardımcı oluruz. Otizm dışındaki diğer engel gruplarında çok dikkat etmemiz gereken bir mevzu olmasa da göz ardı edilmemeli, hep aklımızın bir köşesinde olmalıdır.
...
Eklemem gereken bir durum söz konusu. Kurum odyologumuz bir sağlık bilimci olarak bir derste ses üretimlerinin (o 50 küsur ses ile çalışıyor) tamamının verilmesi gerektiğini, öğrenci ne kadar çok sesi duyarsa o kadar çabuk taklit edebileceğini söylüyor. Ancak yüksek lisans yaptığım Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi Bölümü Özel Eğitim Anabilim Dalı'ndaki hocam ve sınıfımda bulunan Dil ve Konuşma Terapisti arkadaşlarım gelişimsel bakış açısına dayanarak, bir ders için bu sesin çok fazla olduğunu söylüyor. Ben bu iki bilgiyi de harmanladım ve öğrencilerime göre sayıyı ve hedef sesleri uyarladım. Her öğrencim için ayrı bir performans kayıt tablosu oluşturdum. Bu iki görüşü de bilmenizde fayda var.
...
Şimdi gelelim ölçütümüze. Yani çocuğumuz hangi seviyeye gelince yansıma ses taklidi yapabiliyor diyebileceğimize. Burada önemli olan listedeki 100 sesin 100'ünü de mükemmel şekilde vermesi değil. Hedef her zamanki gibi %75 olarak belirlenirse ve çocuğunuz sunduğunuz seslerin %75'ini benzer şekilde ifade edebiliyorsa vokal ses taklitlerine geçilebilir demektir. Zaten bu %75'lik kısmın büyük çocuğunluğunu başarı ile sesletecektir. Ancak alan dışından olan arkadaşlara hatırlatmam gereken bir durum var. Bu beceriyi bir buçuk yıl boyunca da çalışabilirsiniz bir hafta boyunca da. Bu nedenle yapamıyor denerek minik minik ilerlemeler olan bir beceriyi rafa kaldırıp çocuğun konuşmasının daha da gecikmesine sebep olmayalım, değil mi ama?
O kadar resimli kart resimli kart dedim. Ben internetten bulduğum çizimleri boyayarak ve gerçek nesne resimlerini kaydederek bunları hazırladım ancak siz de çocuğunuzun bu sesleri çıkarması gereken anları (Örneğin tuvaletteyken "ııh" gibi.) fotoğraflayarak bu kartları çocuğunuza özgü hale getirebilirsiniz. İsterseniz bahsettiğim 100 yansıma ses taklidi için oluşturduğum resimlerden sizlerle paylaşarak yazımı sonlandırayım. Umarım çalışmalarınıza katkı sağlayacak bir yazı olmuştur. Görüş ve önerilerinizi, katkılarınızı bekliyorum. İyi çalışmalar. Sevgiler.

fıs

aa

bıcı bıcı

cik cik

ee

gak gak

mm

lele
(Bunu çalışırken İzzet Altınmeşe'nin Hele Yar Zalım Yar türküsünü açınca ders çok daha keyifli oluyor.)

kah kah

ii

çın çın

ham

nani nani

pat

rap rap

ss
(Yılan gibi günlük hayatta karşısına çıkma ihtimali olmayan ya da olumsuz olan hayvanlar için daha sempatik resimler kullanmanızı öneririm. Korkunç bir yılan, korkunç bir kartal çocuğunuzun hayvanlara ve hareket eden canlılara dair korkusunu geliştirecektir. Sempatik resimleri göstererek güzel bir hayvan olduğu, ancak gördüğümüzde dikkatli olmamız gerektiği vurgusu yapılabilir. Bu konuda çizimler daha kullanışlı olacaktır.)

zıp zıp

yayaya şaşaş

vak vak

vuu vuu

tak tak

ığ

oy

din don


üü

öö


7 Mart 2016 Pazartesi

Yüz İfadesi Taklit Becerisi

Yüz ifadesi deyince aklınıza kelimenin tam anlamı geliyorsa bunları bir kenara not alın. Yüz ifadelerine ek olarak bir de oral kasların, konuşma için gerekli olan artikülatörlerin (Konuşmanın fiziksel olarak oluşumunu sağlayan organlar. Örneğin; dil, dudak, gırtlak vs.) güçlenmesine yönelik hareketleri de bu nota eklediğinizde işte size yüz ifadesi taklit becerilerinin tamamı.
Bu becerilerin taklidi, yukarıda da bahsettiğim gibi çocuğunuzun/öğrencinizin konuşmasına yarayan organların kontrolünü arttırmak için oldukça önemlidir. Bu becerileri edinen çocuğunuz;

  • Ses hataları olsa da sesleri üretmeye hazır hale gelir,
  • Oral farkındalığı artar,
  • Sizin ağız ve yüz ifadelerinizin anlamlarını ayırt eder, 
  • Karşısında model olan kişinin ağız ve yüz ifadelerini taklit edebilir hale gelir,
  • Bu hareketleri taklit etmesi ise dil becerilerini model almasını kolaylaşır,
  • Bilişsel beceri ediniminin hızı artar.

Yüz ifadesi taklit becerileri ayna karşısında oyunlarla, yüz ifadelerinin bulunduğu kartları boyayarak, karşılıklı doğrudan öğretim yöntemini uyarlayarak, fiziksel yardım ve masajlarla, parmak kuklaları ya da kuklalı kitaplarla (Bu kuklaları siz çocuğunuza uygun yaparsanız daha da güzel olur. Çünkü çoğu kukla özel gereksinimli çocuklarımıza uygun değil.) çocuğunuzun özelliğine göre bireyselleştirerek çalışabilirsiniz. Aşağıdaki resmi tek tek, büyük büyük ya da belirli sayılarda çıktı alarak boyama çalışmalarınızda kullanabilirsiniz.


Ben bu beceriyi genelde terapi aynası ile çalışma taraftarıyım. Hem sizi hem kendini gören çocuğunuzun taklit ihtimali artar ve edinim hızlanır.



 Eğlenceli olduğu kadar edinimi zaman alan bir beceri olduğunu da aklınızdan çıkarmamanız gerekmektedir. Özellikle zihinsel engeli orta ve daha ileri olan bireylerde yoğun fiziksel yardım kullanmanız gerekebilir. Bu yardımları uygularken de çocuğunuzun bu beceriye tepki göstermemesini istiyorsanız sertlikten uzak, keyif alarak ve vererek uygulama yapmanız önemlidir. İsterseniz yazımızı taklit becerilerine örnekler sıralayarak bitirelim:

  1. Gülmek
  2. Yanakları şişirmek
  3. Ağlamak
  4. Dişleri göstermek
  5. Şaşırmak
  6. Kızmak
  7. Dil çıkarmak
  8. Kahkaha atmak
  9. Üzülmek
  10. Ağzı öpücük atar gibi büzmek
  11. Dili ağzın sağına, dışarıdan görünecek şekilde getirmek
  12. Dili ağzın soluna, dışarıdan görünecek şekilde getirmek
  13. Dille sağ yanağı şişirmek
  14. Dille sol yanağı şişirmek
  15. Alt dudağı ısırmak
  16. Üst dudağı ısırmak
  17. Dudağı "u" der gibi uzatmak
  18. Ağzı kapatmak
  19. Dili burna değdirmeye çalışmak
  20. Dili çeneye değdirmeye çalışmak
  21. Ağzı açıp kapatmak ve daha birçok şey sıralanabilir. Aşağıdaki resimlerde de bir karikatür ve bir fotoğraf kullandım. Bunları da resimli kartlara dönüştürerek kullanabilirsiniz. Hatta çalıştığınız çocuğunuzun yüz ifadelerini bilgisayardan değiştirerek çıktı almanız daha da yararlı olacaktır. Umarım yazımın bir katkısı olmuştur. Yorumlarınıza ve sorularınıza açığım. Şimdiden iyi çalışmalar. Sevgiler.




17 Ocak 2018 - Ekleme
Herkese yeniden merhabalar,bu yazım o kadar ilgi gördü ki ben de dayanamayıp son dönemde yaptığım yeni yüz ifadesi kartlarımın tamamını sizlerle paylaşmak istedim. Yukarıda sunduğum listedeki bütün yüz ifadelerini kendimce çizmeye çalıştım. Laminasyondan geçirince istediğiniz gibi, çocuğunuza göre, bireyselleştirilmiş çizimler de yapabilirsiniz kartlar üzerinde, güle güle kullanın. (Bu arada yüz taslaklarını aldığım site ismini bilerek materyal üzerinde bıraktım ki emeğe saygı olsun, kaynak belli olsun. Sevgiler.)