Dil ve Konuşma Becerilerini Desteklemek İçin Alternatif Bir Öneri

Merhabalar. Misler gibi bir yaz sabahından yazıyorum size. Okulda keyifli bir koşuşturmanın içinde olduğum için kahvaltımı geç yapmış ve henüz bir boşluk bulmuşken üzerine biraz kafa yorduğum bir konuyu sizlerle paylaşmak istedim. Bu yazıda kullandığım bilgiler deneyimlerim ve üniversite yaşamımda aldığım bilgiler olacak. İlerleyen dönemde bu konuda makale/çalışma okuyacak olursam mutlaka buraya da ekleyeceğim.

...

Uzun zamandır gelişimsel bakış açısıyla dil ve konuşma becerilerini desteklediğim bir çocuğum var. Çocuğum ile belirli bir yerden sonra gelişimsel bakış açısı ile yapılan çalışmalarda ilerleyemez olduk ve iki aydır çocuğum ses üretmemeye, dil çıktısı vermemeye ve tamamen tepki vermemeye başladı. Bu nedenle ben de biraz daha pragmatik bakmam gerektiğini düşünerek kendimce, çocuğumla uygulamak üzere "Dil ve Konuşma Becerilerinin Pragmatik Bakış Açısı İle Desteklenmesi" adı altında bir program/basamaklandırma oluşturdum. Burada hedefim; çocuğumun iletişim kurarken ihtiyaç duyacağı söz öncesi ve sözel iletişim becerilerini öğretmek.

Peki siz bu basamaklandırmayı hangi özellikleri gösteren çocuğunuza uygulayabileceksiniz biraz da ona bakalım:

• Dil ve konuşma becerilerinin ifade edici dil bölümünde ilerleme kat edemediğiniz çocuklarınızla,
• İletişime açık ancak ifade edici dilde sesletimi olmayan/olamayan çocuklarınızla,
• Kritik dönemi geçmiş ve kritik dönemde yapılan hatalı eğitimler sebebiyle yanlış algısı olan çocuklarınızla,
• Taklit etmekten, yapılandırılmış dil ve konuşma becerilerinden sıkılmış çocuklarınızla,
• Artık gelişimsel açıdan dil ve konuşma becerilerinin desteklense dahi sonuç alınmasının uzun süreceği öngörülen ancak bu kadar vakti olmayan çocuklarınızla çalışabilirsiniz.

Bu basamaklandırma sistemi öncesinde de çocuğunuz ile çeşitli önkoşul becerileri çalışmış olmanız gerekmekte. Bu önkoşul becerilere bakalım:

• Öğrenmeye hazırlık becerileri: Özellikle adına tepki verme, ortak dikkat kurma, göz kontağı kurma.
• Dikkat süresinin yaşına uygun ya da yaşına yakın olması.
• Sınıf ve okul kurallarını edinmiş olması da ayrıca önemli.

Basamaklandırma yaparken sözel olmayan iletişim becerilerinden başladım ve ileri düzey dil ve iletişim becerilerine kadar süreci uzattım. Burada çocuğumun özellikle temel ihtiyaçlarını, duygu ve tercihlerini ifade edebilmesi için amaçlar belirledim. İlerleyen dönemde de bu basamaklandırmanın fotoğraf ve videolarını çekerek buraya eklemeyi düşünüyorum. Örneğin basamaklandırmada "Su hareketi yapar." gibi bir cümle var. Bu hareketi çocuğunuza ve ailesinin üslubuna göre belirleyebileceğiniz gibi benim de fotoğraflar ile önereceğim hareketler ve işaretler olacak. Onlarla da çalışabileceksiniz. O da başka bir yazının konusu. Buyurun basamaklandırmam:

Sözel olmayan iletişim becerileri	Jest ve mimiklerle hizmet ister.	Ver hareketi yapar.
		Al hareketi yapar.
		Yemek hareketi yapar.
		Su hareketi yapar.
		Çiş hareketi yapar.
		Uyku hareketi yapar.
	Jest ve mimiklerle selamlaşır.	Merhaba için elini sallar.
		Bay bay için elini sallar.
		Selamlaşmak için tokalaşır.
		Eline sağlık demek için parmaklarını birleştirerek beğendiğini belli eder.
		Güzel demek için başparmağını gösterir.
		Çak yapar.
	Jest ve mimikler ile hizmeti/bilgiyi reddeder.	“Evet” için başını sallar.
		“Hayır” için başını sallar.
		Tamam hareketi yapar.
		Olmaz hareketi yapar.
	Jest ve mimiklerle bilgi ister.	“Bu ne?” demek için işaret parmağı ile gösterir.
	Jest ve mimiklerle duygularını ifade eder.	Nasılsın sorusu sorulduğunda mutlu olduğunu belirtmek için mutlu yüz ifadesi yapar.
		Nasılsın sorusu sorulduğunda üzgün olduğunu belirtmek için üzgün yüz ifadesi yapar.
		Nasılsın sorusu sorulduğunda kızgın olduğunu belirtmek için kızgın yüz ifadesi yapar.
		Nasılsın sorusu sorulduğunda yorgun olduğunu belirtmek için yorgun yüz ifadesi yapar.
	Jest ve mimiklerle tercihlerini belli eder.	Seçenek sunulduğunda parmağı ile seçtiği seçeneği gösterir.
Sözel olan iletişim becerileri	Tek kelime ile hizmet ister.	"Ver!" der.
		"Al!" der.
		"Aç!/Açım!" der.
		"Su!" der.
		"Çiş!" der.
		"Uyu!" der.
	Tek kelime ile selamlaşır.	“Merhaba” kelimesinin herhangi bir hecesini söyleyerek selamlaşır.
		“Bay!” diyerek selamlaşır.
	Tek kelime ile hizmeti/bilgiyi reddeder.	“Yok.” der.
	Tek kelime ile bilgi ister.	“Ne?” der.
	Tek kelime ile duygularını ifade eder.	Nasılsın sorusu sorulduğunda mutlu olduğunu belirtmek için “iyi” der.
		Nasılsın sorusu sorulduğunda üzgün olduğunu belirtmek için “kötü” kelimesinin herhangi bir hecesini söyler.
		Nasılsın sorusu sorulduğunda kızgın olduğunu belirtmek için “kızgın” kelimesinin herhangi bir hecesini söyler..
		Nasılsın sorusu sorulduğunda yorgun olduğunu belirtmek için “yorgun” kelimesinin herhangi bir hecesini söyler..
	Tek kelime ile tercihlerini belli eder.	“Bu” der.
İleri Düzey İletişim Becerileri	İki kelime ile hizmet ister.	"Bunu ver!" der.
		"Bunu al!" der.
		"Ben açım!" der.
		"Su ver!" der.
		"Çiş var!" der.
		"Uyku geldi!" der.
	İki kelime ile selamlaşır.	"Bay bay!" der.
		"İyi günler!" der.
		"İyi akşamlar!" der.
		"İyi geceler!" der.
		"Afiyet olsun!" der.
		"Eline sağlık!" der.
	İki kelime ile hizmeti/bilgiyi reddeder.	"Hayır./İstemiyorum." der.
	İki kelime ile bilgi ister.	“Bu ne?” der.
	İki kelime ile duygularını ifade eder.	“Ben …” der.
	İki kelime ile tercihlerini belli eder.	“Bunu istiyorum.

Bu basamaklandırmayı uygulamak için önerebileceğim en güzel yöntem "Fırsat öğretimi". Misler gibi fırsatlar dizini tasarlayarak, sınıfınızda yarı yapılandırılmış bir ortamda bu becerileri sırasıyla çalışabilirsiniz. Unutmayalım ki çocuğunuz, bir beceriyi sınıfınızda üç oturum üst üste gösterdikten sonra, evde ve farklı ortamlarda da aynı iletişim davranışını gösteriyorsa evet edinmiş demektir. Doğal dil öğretiminin prensiplerinden yararlanarak da bu basamaklandırmayı çalışabilirsiniz. Çok da keyifli olacağına eminim.

Bu basamaklandırmayı hızlıca, bir seans arasında yapmak zorunda kaldım, sonrasında Özel Eğitim Öğretmeni Abdullah AKBURAK ile birlikte üzerinden geçtik. Önerileriniz, fikirleriniz olursa seve seve değişiklik yapmaya, buraya eklemeye hazır olduğumu belirtmeliyim.

Umarım fikir veren bir yazı olmuştur. Haftaya görüşmek üzere.