Geçen hafta bahsettiğimiz yüz ifadesi taklit becerilerinin devamında çalışılması gereken bir diğer beceri de yansıma ses taklitleridir. Bu beceriler çocuğunuz/öğrenciniz tarafından bir çırpıda ve belki de refleksi olarak çıkabilecek sesleri şekillendirme amacıyla çalışılan becerilerdir.
Bu becerinin edinimi ile çocuğunuzun sesletebildiği sesleri ayırt edebilir, bu sesler üzerinde yoğunlaşarak çocuğunuzun konuşmasına daha verimli şekilde destek olabilirsiniz. Bu beceriler;
- resimli kartlarla sıra halinde çalışılabileceği gibi
- oyuncaklarla karışık olarak oluşabilecek fırsatları değerlendirerek
- ya da daha yapılandırılmış bir şekilde oyuncakları belirli bir sıra ile sunarak
- ya da terapi aynası ile ve taktil uygulayarak yani fiziksel yardımla çalışabilirsiniz. Yansıma ses taklitleri çalışması en keyifli becerilerden biri çünkü ilerleyen dönemlerde hiç ummadığınız kelimeler pıtır pıtır çocuğunuzun ağzından dökülürken bir yandan da etraftaki nesnelerin seslerine dikkatini yönelttiğini görmek pek güzel.
Yansıma ses taklitlerinin kontrol listesini hazırlamak aslında o kadar da zor değil. Ben, kurumumuzda çalışmakta olan Odyologumuz Pelin Kalan'ın rehberliğinde şekillendirdim listemi ve yüz adet yansıma ses buldum çevremden. Bunları şu başlıklar altında toplayabiliriz:
- İnsanların refleksî olarak kullandıkları sesler: ah, oh, ıh, öhö öhö, hapşu, kah kah, öğ, ığ, ham gibi.
- Hayvan sesleri: hav hav, bır, miyav, vız, vik, mö gibi.
- Taşıt sesleri: rın rın, düt, han, vuu vuu, çuf çuf gibi.
- Çevremizde duyduğumuz sesler: cırt, çın çın, pat, şırıl şırıl gibi.
Bu sesleri ben alfabetik sıra le listeledim. Öğrencilerimin ilgisine göre kimine resimli kartları bir bir sunarak kimine ise sınıfımda bulunan kendi hazırladığım "yansıma ses taklidi oyun seti" ile oynayarak çalışıyorum. Telefonumda ise bu seslerin bazılarının bulunduğu programları indirdiğimde işlem tamam. Belli bir dakikadan sonra dikkati dağılan öğrencilere telefondan seslenen bir inek pek keyifli olabiliyor.
Burada bir de püf nokta söz konusu. Otizm tanısı almış çocuklarımızla çalışırken dikkat etmemiz gereken bir durum var. Taklit etmesini istediğimiz sesi cümlenin içinden kendisinin çekmesini sağlayalım. Yani "Hadi sen de söyle, öö." değil. "Midem bulanınca "öö" derim. Midem bulanınca ne derim?" şeklinde çalışılmalı. Böylelikle ekolaliye engel olmuş olur, ekolalik bir dil değil bağımsız ve günlük kullanıma uygun bir dil geliştirmesine yardımcı oluruz. Otizm dışındaki diğer engel gruplarında çok dikkat etmemiz gereken bir mevzu olmasa da göz ardı edilmemeli, hep aklımızın bir köşesinde olmalıdır.
...
Eklemem gereken bir durum söz konusu. Kurum odyologumuz bir sağlık bilimci olarak bir derste ses üretimlerinin (o 50 küsur ses ile çalışıyor) tamamının verilmesi gerektiğini, öğrenci ne kadar çok sesi duyarsa o kadar çabuk taklit edebileceğini söylüyor. Ancak yüksek lisans yaptığım Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi Bölümü Özel Eğitim Anabilim Dalı'ndaki hocam ve sınıfımda bulunan Dil ve Konuşma Terapisti arkadaşlarım gelişimsel bakış açısına dayanarak, bir ders için bu sesin çok fazla olduğunu söylüyor. Ben bu iki bilgiyi de harmanladım ve öğrencilerime göre sayıyı ve hedef sesleri uyarladım. Her öğrencim için ayrı bir performans kayıt tablosu oluşturdum. Bu iki görüşü de bilmenizde fayda var.
...
Şimdi gelelim ölçütümüze. Yani çocuğumuz hangi seviyeye gelince yansıma ses taklidi yapabiliyor diyebileceğimize. Burada önemli olan listedeki 100 sesin 100'ünü de mükemmel şekilde vermesi değil. Hedef her zamanki gibi %75 olarak belirlenirse ve çocuğunuz sunduğunuz seslerin %75'ini benzer şekilde ifade edebiliyorsa vokal ses taklitlerine geçilebilir demektir. Zaten bu %75'lik kısmın büyük çocuğunluğunu başarı ile sesletecektir. Ancak alan dışından olan arkadaşlara hatırlatmam gereken bir durum var. Bu beceriyi bir buçuk yıl boyunca da çalışabilirsiniz bir hafta boyunca da. Bu nedenle yapamıyor denerek minik minik ilerlemeler olan bir beceriyi rafa kaldırıp çocuğun konuşmasının daha da gecikmesine sebep olmayalım, değil mi ama?
O kadar resimli kart resimli kart dedim. Ben internetten bulduğum çizimleri boyayarak ve gerçek nesne resimlerini kaydederek bunları hazırladım ancak siz de çocuğunuzun bu sesleri çıkarması gereken anları (Örneğin tuvaletteyken "ııh" gibi.) fotoğraflayarak bu kartları çocuğunuza özgü hale getirebilirsiniz. İsterseniz bahsettiğim 100 yansıma ses taklidi için oluşturduğum resimlerden sizlerle paylaşarak yazımı sonlandırayım. Umarım çalışmalarınıza katkı sağlayacak bir yazı olmuştur. Görüş ve önerilerinizi, katkılarınızı bekliyorum. İyi çalışmalar. Sevgiler.
fıs
aa
bıcı bıcı
cik cik
ee
gak gak
mm
lele
(Bunu çalışırken İzzet Altınmeşe'nin Hele Yar Zalım Yar türküsünü açınca ders çok daha keyifli oluyor.)
kah kah
ii
çın çın
ham
nani nani
pat
rap rap
ss
(Yılan gibi günlük hayatta karşısına çıkma ihtimali olmayan ya da olumsuz olan hayvanlar için daha sempatik resimler kullanmanızı öneririm. Korkunç bir yılan, korkunç bir kartal çocuğunuzun hayvanlara ve hareket eden canlılara dair korkusunu geliştirecektir. Sempatik resimleri göstererek güzel bir hayvan olduğu, ancak gördüğümüzde dikkatli olmamız gerektiği vurgusu yapılabilir. Bu konuda çizimler daha kullanışlı olacaktır.)
zıp zıp
yayaya şaşaş
vak vak
vuu vuu
tak tak
ığ
oy
din don
üü
öö
