Kalem Tutma Becerisinin Çalışılmasında Etkinlik Önerileri

Okullar başladı, malumunuz rehabilitasyon merkezlerinde uygun olmadığı için henüz kalem tutma çalışılmayan çocukların ellerine bir anda kalemler verilecek, akademik beceriler çalışılacak, daha eşleme yapamayan çocuğa çizgi çalışmaları verilecek daha neler neler! Son birkaç aydır yaptığım görüşmelerde gördüm ki alan mezunu öğretmenlerin çalıştığını sandığımız devlet okullarında da alan mezunu öğretmenlerimizin saysı %10'u geçmiyor.

Hatırlarsınız, seneler önce beni aşağılayarak özgüvenimi yerle bir eden öğretmen de bir sertifikalı öğretmendi ve bir alan mezununun başarısını yalanlayabilmişti. Bu nedenle değerli velilerimizden "yine" rica ediyorum: Devlet okulu bile olsa öğretmeninizin mezuniyet durumunu sorgulayın ve rehabilitasyon merkezinden ya da devlet okulundan hangisinde alan mezunu öğretmen sizin öğretmeniniz ise onun liderliğinde bir süreç olmasını sağlayın. Öbür türlü şöyle oluyor: Özel eğitimi bilmeyen (Çoğu zaman öğrenmeye de hevesli olmayan.) bir öğretmene söz anlatamayan bir alan mezunu özel eğitimci ve büyük bir çatışma! Oysaki işi uzmanına bıraksak, yeni şeyler öğrenmeye ve çocuklarımıza faydalı olmaya hazır olsak iş bitecek.

Her neyse, bu yazının konusu bu değil. Konumuz kalem tutma.

...

Kalem tutma becerisi yaş ilerledikçe edinilen bir beceridir. Çünkü ince kas becerileri zamanla yerleşmektedir. Bu ilerleme bir internet sitesinde şöyle özetlenmiş ve pek güzel özetlenmiş. Ben de sizlerle paylaşmak istedim. 

Çocuğunuzun yaşına bakarak hangi hareketi hedefleyeceğine de buradan karar verebilirsiniz. Bizim özel gereksinimli çocuklarımız ise yaşıtlarından geri ya da ileri olabilmekteler. Bu nedenle bulunduğu basamağı belirleyip ardından bir üst basamağı çalışmak daha doğru.

Örneğin Hulki 4 yaşında ve kalemi yumruğunun arasında tutarak 1-2 yaş seviyesini gösteriyor. Bu nedenle önce 2-3 yaş tutuşunu ardından 3-4 yaş tutuşunu hedefleyebiliriz.

Kalem tutma becerisi birçok önkoşulu olan ve birçok becerinin de önkoşulu olan bir beceri. İsterseniz öncelikle kalem tutma becerisinin önkoşullarına bakalım, yani "aşağıda sıralayacağım beceriler olmadan çocuğumuzla kalem tutma becerisi çalışmasak daha iyi" listesi sunuyorum:

1. El kaslarını kontrol etme
2. El-göz koordinasyonunu sağlama (Bununla beraber de çalışılabilir.)
3. Oyun hamurundan ürün elde etme
4. Temel eşleme becerileri (Kalem tutma için önkoşul değil gibi dursa da kalemle yapılacak olan davranışların temelinde bu beceriler yer alıyor.)
5. İpe boncuk dizme, çivi takma-çıkarma gibi ince kas becerilerini sergileme
6. Nesne takip etme
7. Bir nesneyi parmağı ile yakalama
8. Bir nesneyi bir elinden diğer eline geçirme
9. Nesneleri kıskaç tutuşu ile tutabilme
10. Dikkat becerileri

Kalem tutma becerisinin önkoşul olduğu beceriler (Yani kalem tutma becerisini edindikten sonra yapabilir hale gelinen beceriler) ise oldukça iddialı:

1. Okuma-yazma
2. Sınırlı alan boyama
3. Resim yapma
4. Kendi adını, adresini vs yazabilme
5. El-göz koordinasyonu
6. Dikkat becerileri

Doğru kalem tutuşu nasıldır?

Doğru kalem tutuşu yukarıdaki gelişim fotoğrafının son basamağında olduğu gibi baş ve orta parmağın arasında kalan kalem işaret parmağının da desteği ile üç parmağın arasında durmalıdır.

Peki kalem tutma etkinlikleri neler olabilir? Bu öneriler hem öğretmeniniz önerirse evde hem de öğretmen arkadaşlarımızın ihtiyaç duydukları anda okulda uygulanabileceğini düşünüyorum. Buyurunuz:

1. Öncelikle işe, çocuğunuzun eline uygun bir büyüklükteki tahta kaşık yardımıyla bir tabaktan diğer tabağa mercimek, nohut ve aktararak başlanabilir. Bunu bütün çocuk gelişimciler ve özel eğitimciler artık sık sık uyguluyor.
2. Oyun hamurları ile ürünler elde etmek bu egzersizlere dahil edilebilir.
3. Önceleri daha büyük ve kalın kalemler kullanmaya dikkat edin. Ardından kalemi yavaş yavaş inceltebilirsiniz.
4. Elleri aç-kapa yaparak el kaslarını hareketlendirme sağlanabilir. Böylece çabucak yorulan el kasları daha kısa bir zamanla kalem tutma eylemine alışabilirler.
5. Birlikte flüt/delikli düdükler çalarak da parmakların çalışmasını sağlayabilirsiniz.
6. Buna ek olarak evde pasta börek yaparak da (hamur yoğurma, şekil verme) çalışabilirsiniz.
7. Kalem tutarken çocuğunuzun elinin içine uygun büyüklükte bir top koyabilirsiniz. Böylece kalemi kavramakta zorlanmayacaktır. Aşağıdaki resimde mandal var ancak mandal yerine bir top olduğunu düşünün diye eklemek istedim. (Mandal da bir fikir verebilir.)
   
8. Çocuğunuzun eline alacağı top sonrasında bu uyaranı değiştirmek için aşağıda birkaç örnek sıraladım. Sıralama önemli. Çünkü çocuğunuzun elinde kocaman bir top varken bir anda bu topu aldığınızda bütün çalışmalar boşa gider. Bunun yerine eline uyaran veren kısmı giderek küçültmek daha doğru olacaktır.

   

   Önce bu büyük toplar 1

   

   2

   

   3

   
   

   

   4



5

9. Son zamanlarda piyasada satıldığını görüp mutlu olduğum bir kalem tipi var. Hem çok kalın hem de hareket ediyor. Titreyen/zıplayan/hoplayan kalem, siz ne derseniz. Bu kalemler hareket ederek çocuklarınızın eğlenmesini sağlarken, hareket halinde olması sebebiyle her an kontrol gerektirdiğinden el kaslarını da harika şekilde çalıştırır.
   
10. Tabi bir de kalem seçimi var. Kalem seçiminde çocuğunuza hiç söz hakkı vermezseniz sahiplenmediği bir şeyi çocuğunuz sizin istediğiniz gibi kullanamayabilir. Kendi seçtiği kalemle ise harikalar yaratacaktır.
11. En önemli konu hangi elle kalem tutma çalışılacağı. Başat eli hangi el ise onunla çalışmak önemli. Sol elini kullanan bir çocuğa sağ eli zorlamak "Dur evladım, beyninin bu tarafı da çalışsın, diğer tarafı otursun biraz." demek gibi bir şey. Çocuğunuz hangi eli kullanıyorsa o el!
12. Öte yandan kalemi tutmada herhangi bir sorun yok ancak kalemi hareket ettirmede, kalemi yönlendirmede ve kontrol etmede sorun varsa senelerdir kullanılan yöntem: Lastik.
    
    
    
    
13. Her şey yapılıp da çeşitli fiziksel sebeplerle bir ilerleme kaydedilmediğinde ise genellikle kalem tutmayı kolaylaştırıcı aparatlar devreye giriyor. Ergoterapistlerin sık sık kullandığı bu aletler özel eğitimde en son çare olarak görülmekte.
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    

Umarım sizler için yararlı ve keyifli bir yazı olmuştur. Şimdiden herkese güzel bir eğitim-öğretim yılı diliyorum. Herkese iyi çalışmalar. Şimdiden kolaylıklar. Sevgiler.