Özel Gereksinimli Bireylerde Bekleme Becerisi Çalışma Basamakları

Herkese güzel bir haftadan merhaba. Bu hafta sizlere tatil öncesi olmasına rağmen geçtiğimiz haftalarda oldukça fazla soru gelen bir konuyu yazmak istedim. Bekleme becerisini nasıl çalıştığımı, bu becerinin basamaklarını anlatacağım sizlere. Yine not düşmek isterim ki bunlar her çocuğuk için farklılaştırılabilecek ve yapılandırılabilecek basamaklardır. Ben; salya ve sallanma problem davranışları olan bir çocuğum ile çalıştığım basamakları sizlerle paylaşacağım.

Biz özel eğitimciler bu bekleme davranışına neden bu kadar önem veririz önce onu açıklayayım:

• Bekleme, öğrenmeye hazırlık becerilerinin temelidir. Öğrenmeye hazırlık becerileri çalışılmadan önce bu beceri çalışıldığında öğrenci dikkat süresini arttırmak için ilk adımı atmış olur.
• Öğrenme için belirli bir süre belirli bir etkinlik ya da nesneye dikkat etmemiz gerekir. Bu dikkatin belirli bir uyarana kanalize edilmesini öğretmek için, işe beklemeyi öğretmek ile başlamak en doğrusudur.
• Beklemenin edinimi birçok problem davranışın sönmesi için de olumlu bir destek sağlar. Burnunu karıştıran, yerinde oturmayan ya da sallanan bir çocuk için "Bekle." yönergesini alır almaz bu davranışı söndürmesi oldukça önemli bir aşama olabilir.
• Bekleme sosyal becerileri de olumlu yönde etkileyen bir beceridir. Bu beceri ile birlikte sosyal ortamlarda daha uyumlu bir bireyle karşılaşmış oluruz. Bu ise bizim en temel hedefimiz.

Basamaklarına geçip hemen yazıma son veriyorum:

1. Bağımsız şekilde (Elleri kolları masa da olmasa da olacak şekilde.), masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 5 saniye boyunca, bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
2. Bağımsız şekilde (Elleri kolları masa da olmasa da olacak şekilde.), masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 10 saniye boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
3. Bağımsız şekilde (Elleri kolları masa da olmasa da olacak şekilde.), masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 20 saniye boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
4. Bağımsız şekilde (Elleri kolları masa da olmasa da olacak şekilde.), masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 30 saniye boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
5. Bağımsız şekilde (Elleri kolları masa da olmasa da olacak şekilde.), masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 1 dakika boyunca boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
6. Bağımsız şekilde (Elleri kolları masa da olmasa da olacak şekilde.), masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 2 dakika boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
7. Bağımsız şekilde (Elleri kolları masa da olmasa da olacak şekilde.), masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 5 dakika boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
8. Sadece elleri masada olacak şekilde, masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 5 saniye boyunca, bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
9. Sadece elleri masada olacak şekilde, masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 10 saniye boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar
10. Sadece elleri masada olacak şekilde, masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 20 saniye boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
11. Sadece elleri masada olacak şekilde, masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 30 saniye boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
12. Sadece elleri masada olacak şekilde masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 1 dakika boyunca boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
13. Sadece elleri masada olacak şekilde, masada oturu"Bekle!" yönergesini aldığında, 2 dakika boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
14. Sadece elleri masada olacak şekilde, masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 5 dakika boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
15. Elleri masada ve ağzı kapalı olacak şekilde, masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 5 saniye boyunca, bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
16. Elleri masada ve ağzı kapalı olacak şekilde, masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 10 saniye boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar
17. Elleri masada ve ağzı kapalı olacak şekilde, masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 20 saniye boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
18. Elleri masada ve ağzı kapalı olacak şekilde, masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 30 saniye boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
19. Elleri masada ve ağzı kapalı olacak şekilde, masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 1 dakika boyunca boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
20. Elleri masada ve ağzı kapalı olacak şekilde, masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 2 dakika boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.
21. Elleri masada ve ağzı kapalı olacak şekilde, masada otururken "Bekle!" yönergesini aldığında, 5 dakika boyunca bu yönergeye dört denemenin üçünde uyar.

Çalışılma sürecini, basamaklar arası geçişi ilgilenen herkese e-posta yoluyla ayrıntılı cevap verebilirim. Zaten bir başka yazıda da bu becerileri nasıl çalışabiliriz, etik kurallar nelerdir gibi konuları aktarmak istiyorum.

Umarım sizler için işlevsel ve keyifli bir yazı olmuştur. Sevgiler.

Özel Gereksinimli Bireylerde Bekleme Davranışının Ev Ortamı Dışına Taşınması

Herkese güzel bir haftadan merhabalar. Ben öğrencilerimi derse beklerken bilgisayarımda çalışmayı ya da çocuklarım için materyal hazırlamayı çok severim. Bilgisayarda çalışırken seneler önce bir öğrenci velim için hazırladığım bir yazı karşıma çıktı. Sizlerle paylaşmak istedim.
2014 yılında hazırladığım ve bu yazının ardından velimi bir daha görmediğim bir yazı bu. Yazı mı başarısızdı yoksa velim uygulamaktan mı çekinmişti bilmiyorum. Sonrasında birçok velime daha verdim. Neyseki onlardan giden olmadı. Şimdi ise sizlerle paylaşıyorum.
...
"Bu yazıda sizlere, dışarıda (sokakta, otobüste, yolda, okul koridorunda vs.) bekleme davranışının nasıl çalışılacağı üzerine önerilerde bulunacağım. Hadi yapmamız gerekenleri aşama aşama anlatalım:

1.       Öncelikle çocuğunuz için etkili bir pekiştireç bulmakla işe başlayabiliriz. Bunun için her zaman tüketmediği ama sevdiği bir yiyecek yerinde olacaktır. Eğer sevdiği yiyeceği her zaman tüketiyorsa artık tüketimi kesilip sadece ödül olarak kullanılmaya başlanması da olabilir.

2.       Ödül belirlemenin ardından okul koridorlarında çalışmamıza başlayabiliriz. Belirli bir yönerge belirlemek yerine çeşitli yönergeler uygulamak daha iyi olacaktır. “Bekle. / Hadi bekleyelim. / Şimdi burada duralım.” gibi. Ama daha ağır düzeydeki çocuklarımızla tek yönerge çalışılarak ardından yönergeleri çeşitlendirmek daha doğru olabilir. Her konuda olduğu gibi bu konuda da çocuklarımızın özelliklerini düşünmemiz gerekli.

3.       Okul koridorunda kimsenin olmadığı ve daha sessiz bir koridorda çalışmaya başlamak daha doğru olacaktır. Bekleme sürelerini ve ne rutinde ödül vereceğinizi ayrı bir yazıda basamaklandırdım. Bu basamaklara göre 5 saniye bekleme hedefse her beş saniyede bir ödülü vermelisiniz. Beklemediği durumda fiziksel yardımla beklemesini sağlamalısınız ya da çocuğunuzun beklemesini hangi tür yardımla sağlıyorsanız o tür yardımdan başlayabilirsiniz.

4.       Ödülü verirken neden ödül verdiğinizi her seferinde açıklamalısınız. Ödülü kaybettiğinde de neden veremediğinizi anlatmalısınız.

5.       Aşamalı olarak ödülü ayrıca bir çalışma ile çekeceğimizi unutmamalısınız. Her zaman aynı ödülü aynı sıklıkla ve aynı şekilde vermemizin de sakıncaları söz konusudur. Bu nedenle ilerleyen dönemde ödülümüzü de yavaş yavaş çekeceğiz. Pekiştireç tarifelerini içeren bir yazım da yakında geliyor.

6.       Sessiz koridorda 5 dakika bekleme davranışını edindikten sonra birkaç kişinin olduğu koridorda ardından insanların çok geçtiği koridorda ve en sonunda veli bekleme salonunda bekleme davranışı ayrı ayrı çalışılmalıdır. Ben böyle basamaklandırdım ancak sizin aklınıza daha ayrıntılı basamaklar geliyorsa öyle de çalışabilirsiniz.

7.       Bu davranışı aynı zamanda evde de aynı şekilde çalışırsanız okula genellemesi daha kolay olacaktır.

8.       Hiç öğrenemeyecekmiş gibi olduğu anlar yaşamaya hazırlıklı olun. Böyle anlarda dahi motivasyonunuzu yitirmediğinizde bir anda harika ilerlemeler olacağını unutmayın. Bu, sizin en büyük motivasyon kaynağınız olmalı. Öğrenim olduğuna nasıl karar vereceğiz diye soruyorsanız hemen söylüyorum. Çalıştığınız basamakta üç deneme üst üste ödül alırsa o basamak öğrenilmiş demektir.

Sorularınız ve önerileriniz için lütfen iletişimimizi sürdürelim.

Kolaylıklar diliyorum, bu süreçte yanınızda olduğumu lütfen unutmayın. İyi çalışmalar."

Nihan'ın deneyimleri, çocuklarınıza ve velilerine bakış açısı her geçen gün değişirken bilimsel bilgi de büyük bir hızla ilerliyor. Yetişmek için gözlerimde egzemalarla okumaya devam ediyorum. Sorularınız, şu konuyu da konuşalım dediğiniz noktalar varsa seve seve yardımcı olmak isterim.

Şimdiden 2018'in hepimize güzellikler getirmesini temenni ediyorum. Umarım 2018 hatırladığımız güzel yıllardan biri olur.

Nasıl ulaşacağınızı biliyorsunuz, sevgiler.

Bekleme Davranışının Edinimi

Öğrenmeye hazırlık becerilerini anlattığım yazımda, bu becerilerin en başına bekleme becerisini eklemiştim. Bu yazımda da siz değerli okuyucularımla bekleme davranışının edinimini tartışmayı planlıyorum.

Bekleme davranışı çocuğunuzun öğrenmeye en hazır hale gelmesini sağlayan değerli bir beceridir. Beklemeden, sırasını almadan, öğretmenini izlemeden bir çocuğun öğrenmesi pek kolay değildir.Bu beceri çalışılmadığı için birçok öğretmen ve ebeveyn çocuklarının ve öğrencilerinin "hiperaktif" olduklarını söyler. Bu çok ciddi değerlendirilmelerden sonra konulabilecek bir tanıyken bir derste yerinde oturmadığı için bir öğrenciye bu etiketi yapıştırıveren öğretmenlerimiz ne yazık ki hâlâ var. Bekleme davranışının çalışılması bu nedenle önemlidir.

Çocuğunuzun çeşitli problem davranışlarının sönmesi için de iyi bir anahtar. Burnunu karıştıran otizmli bir çocuk, burnunu karıştırma davranışıyla ilgilenilmeden "Bekle!" yönergesini aldığında ellerini masaya koyup bekler. Burnunu karıştırma davranışı o an için ortadan kalkar. İlerleyen dönemde ise öğrenci artık ellerinin masada olarak beklemesi gerektiğini öğrendiğinde burnunu karıştırmaktan vazgeçer.

Bu gibi örnekler çoğaltılabilir. Şimdi isterseniz bekleme davranışının nasıl çalışılacağı ile ilgili ipuçlarımıza geçelim.

Öncelikle planlamamız gereken şey bekleme davranışının niteliği. Yerinde oturmayan bir çocuk için poposunun sandalyede olması yeterken, oturduğunda ortalığı dağıta bir çocuk için buna ellerinin masaya konması eklenebilir. Oturduğunda elleri ve bacakları sabit dursa da tüküren bir çocuk için ise ağzı kapalı bekleme tanımlanabilir. Bekleme davranışını örnek olması için şu şekilde tanımlıyorum: Eller masada, ağzı kapalı olarak istenen süre kadar bekleme davranışı gösterir.

Ardından bu nihai hedefe ulaşmak için geçmemiz gereken basamakları belirlemeliyiz. Çocuğunuzun engelinin ve kavrama hızının durumuna göre bu basamakları daha küçük ya da daha genel parçalara ayırabilirsiniz. Ben örnek olarak şu şekilde bir basamaklandırma sunuyorum sizlere:

1. 5 saniye boyunca eller masada olacak şekilde bekler.
2. 10 saniye boyunca eller masada olacak şekilde bekler.
3. 30 saniye boyunca eller masada olacak şekilde bekler.
4. 60 saniye boyunca eller masada olacak şekilde bekler.
5. 90 saniye boyunca eller masada olacak şekilde bekler.
6. 120 saniye boyunca eller masada olacak şekilde bekler.
7. 5 saniye boyunca eller masada, ağzı kapalı olacak şekilde bekler.
8. 10 saniye boyunca eller masada, ağzı kapalı olacak şekilde bekler.
9. 30 saniye boyunca eller masada, ağzı kapalı olacak şekilde bekler.
10. 60 saniye boyunca eller masada, ağzı kapalı olacak şekilde bekler.
11. 90 saniye boyunca eller masada, ağzı kapalı olacak şekilde bekler.
12. 120 saniye boyunca eller masada, ağzı kapalı olacak şekilde bekler.
13. Çeşitli zaman aralıklarında elleri masada, ağzı kapalı olacak şekilde bekler.

Bu basamakları fikir olması açısından kabaca oluşturdum. Burada süreyi arttırmayı hedef olarak koydum. Süreyi uzatıp ardından yeni bir davranış ekledim. Bunu öğrencinizin bireysel durumuna göre şekillendirmek sizin elinizde. Soru işaretleriniz olursa seve seve cevaplandırırım.

Gelelim bu basamakların nasıl çalışılacağına.

• Zihinsel engel durumu ağır olan öğrencilerde "ipucunun giderek azaltılmasıyla öğretim" dediğimiz yöntemin uygulanması yerinde olacaktır. Bu konuda ayrıntılı bilgiyi Elif TEKİN-İFTAR ve Gönül KIRCAALİ-İFTAR hocalarımızın değerli kitabı Özel Eğitimde Yanlışsız Öğretim Yöntemleri kitabının 15. bölümünden alabilirsiniz. İlerleyen dönemde bu konuyla ilgili bir yazı ve video paylaşımım olabilir.
• Eğer kaynaştırma öğrencinizle bekleme çalışacaksanız ve sınıfta bunu çaktırmadan çalışmak ise hedefiniz uygulamalı davranış analizinin ilkelerinden yararlanabilirsiniz. Süre kaydı tutarak, pekiştirecin sunumunu tarifelerle belirleyerek bu beceriyi çalışabilirsiniz.
• Evde ise kendinizi çocuğunuza nasıl daha rahat ifade edebileceğinizi düşünüyorsanız o şekilde bu davranışları çalışabilirsiniz. Önemli olan çocuğunuzun bir ödül için değil beklemesi gerektiğini bildiği için beklemesini sağlamak, bunu ihmal etmeyin. "Beklersen sana puding yaparım." güzel bir ödül değil, rüşvettir. Onun yerine "Bugün bekleme çalışalım. Eğer istenen süre kadar beklersen tabi ödül kazanacaksın. Ödülün bu çikolata. Ancak kurallara uymayıp beklemezsen sana çikolata veremem. Çalışmaya başlamak ister misin?" güzel bir girizgah olacaktır.
• Sınıfınızda oyunlarla da bunu çalışabilirsiniz. Oyunun içine bekleme davranışınızın hedef basamağını gömerek bu beceriyi çalışabilirsiniz. Örneğin çocuklar masalarında müzik eşliğinde alkış tutarken bir anda müziği kapatır ve tekrar açana kadar herkesin ellerinin masada olmasını isteyebilirsiniz. Hepinizin keyif alacağı güzel bir etkinlik olacağı kanaatindeyim.

Bu beceri çalışılıp edinimi sağlandıktan sonra kalıcılık oturumları da mutlaka çalışılmalıdır. Ardından çeşitli ortamlarda ve farklı kişilerle muhakkak genelleme alınmalıdır. Bunu da ihmal etmemekte fayda var.

Umarım sizler için faydalı ve anlaşılır bir yazı olmuştur. Soru, görüş ve önerilerinizi bekliyorum.

Sevgiler.