Dikkat Becerileri

Herkese merhabalar. Uzun zamandır bolca soru aldığım ve üzerine de sıkça okumalar yaptığım bir konuya değinmek istiyorum bu hafta: Dikkat.

Bu yazıma özellikle kaynaklık eden seminer ise yakın zamanda uygulayıcılık sertifikası için katıldığım ve sunumunu Prof. Dr. Emel Erdoğan hocamızın yaptığı iki günlük seminer. Bu seminerde dikkat ile ilgili birçok önemli konuya değinildi ve üç adet dikkat testinin uygulayıcılığını edindim. Bu testlere başka bir yazımızda değiniriz ancak bu yazımın konusu yalnızca dikkat. Dikkat konusunu enine boyuna incelemekte fayda var.

...

Dikkat TDK'da "Bütün duygu ve düşünce gücünü bir nokta, bir konu üzerinde yoğunlaştırma." olarak tanımlanmaktadır ve tam olarak da aslında budur.

Ancak dikkat süreçlerini incelediğimizde karşımıza birden çok dikkat çeşidi çıkıyor:

1. Odaklanmış dikkat: Dikkatimizi bir uyarıcıya odaklayabilme becerimizdir. Ben her görüşmemde ailelerime şu örneği veririm. Şu an sizinle konuşuyorum ve siz dışarıdan geçen arabalara değil benim sesime odaklanıyorsunuz. Odaklanmış dikkat budur.
2. Sürdürülen dikkat: Odaklanan dikkatin belirli bir süre odağın üzerinde kalabilme becerisidir. Yine aynı örnekten gidecek olursak; ailemin beni konuşmam bitene kadar dinleyebilmesi sürdürülen dikkattir.
3. Seçici dikkat: Başka uyarıcılara rağmen, sadece belirli bir  uyarıcı ile ilgilenebilmek ise seçici dikkattir. Aslında ailelerin tamamen beni dinleyebiliyor olması ve ne araba sesine ne de çocuklarının dışarıdan gelen sesine aldırmıyor olmaları bu beceriyi sergileyebildiklerini göstermektedir.
4. Bölünmüş dikkat: Aynı zamanda birden çok uyarana dikkatini yöneltebilme becerisidir. Yani benim aileler ile görüşürken bir yandan dışarıdan çocukların seslerinin geliyor olmasını hem de aynı zamanda dış kapının açılıp kapanıyor olduğunu ve yukarıdan gelen ders sesini aynı anda algılayıp "Oh be evet her şey yolunda!" demem bölünmüş dikkat becerimin olduğunu gösterir.

Dikkat becerilerimizi neler etkiliyor hadi bir göz atalım:

• Birbirinden farklı olduğunu düşündüğümüz uyaranların arasında bir ilişki kurma, dikkatimizi yoğunlaştırmamızı kolaylaştırıyor. Örneğin matematik dersinde gördüğümüz bir konuyu türkçe dersinde daha rahat öğrendiğimiz bir konuya benzetmek, matematik becerisinde daha başarılı olmamızı ve matematik dersine dikkatimizi daha rahat yoğunlaştırmamızı sağlayabilir.
• Bir üst maddede söylemiş olduğum ilişki öznel durumumuza göre değişiklik gösterebiliyor. Bu nedenle bir bireye bilişsel strateji olarak ilişki kurmayı önerirken, bireyin öznel ilgilerine de dikkat etmemiz gerekiyor.
• Uyaranları aldığımız fiziksel bağlam, uyaranlara ne kadar uygunsa dikkatimizi o kadar rahat ona verebiliriz. Örneğin bir konser salonunda konseri daha rahat dinlerken, evde televizyon izlerken dışarıdaki konseri o kadar rahat ve uzun süre dinleyemeyiz. Bu duruma bir de psikolojik durumun etkisi de eklenmeli. Yani aklımız o konserdeyse ve televizyon izlemek istemiyorsak konsere odağımız daha farklı olacaktır.
• Dikkati yoğunlaştırmak için bir diğer önemli unsur da bireyin ihtiyaçları. Fırsat öğretiminden örnek verebilirim. Bir birey çikolatadan hoşlanıyorsa, boyunun yetmediği bir mesafeye çikolata koyduğunuzda "ver" deme ihtimali artacaktır. Çikolata yerine çiçek koyduğunuzda aynı etki alınamayacaktır.
• Dikkat becerilerini zeka düzeyi, algı ve bellek becerileri de etkiler. Her bireyin bu özellikleri farklı olacağı için her bireyden farklı bir dikkat süresi ve süreci beklemek doğru olacaktır.
• Başarısızlık deneyimi fazla olan çocuklarda, başarısızlık endişesi ile dikkatini başlatma ve sürdürme problemleri yaşanabilir. Bu yaşantıları fark etmek hem öğretmenin hem de ailenin görevidir. Başarısızlık yaşantıları, başarı deneyimleri ile değiştirildiğinde bireyin dikkatinin düzeyinin değiştiği görülecektir.
• Psikolojik olarak aşırı kaygılı bir yapı sergileyen bireylerin dikkat becerileri de farklılık gösterecektir. Bu gerginlik sıklıkla dikkat becerilerinin beklenilenden az olmasına neden olur. Çocuklarımızın psikolojik durumlarına göre dikkat becerilerini destekleme etkinliklerini çeşitlendirmeliyiz.
• Dikkat süreçlerini etkileyen bir diğer konu da uyaranın zamanlamasıdır. Bir bireyin uyku saatinde ders yapmak dikkat becerilerinin gelişmesini sağlamayacaktır, aksine, bireyin bu süreci bir külfet olarak görmesine neden olacaktır. Bu nedenle dikkat becerilerinde, uyaranın sunulduğu zaman önemlidir.
• Otoriter ve aşırı baskıcı öğretmenlerin, dikkat süreçlerinde yarattıkları olumsuz etki artık günümüzde kabul görmektedir. Hatırlayın! Aşırı baskıcı bir öğretmenin gözetmen olduğu sınavlarda mı daha iyi odaklanıyordunuz, yoksa disiplin becerileri kararında olan bir öğretmenin gözetmen olduğu sınavlarda mı?

Dikkat becerileri, her yaşta desteklenmesi gereken önemli bir konudur. Bireylerin öğrenmeleri ve hatta yaşamlarına devam edebilmeleri için belirli bir oradan dikkat becerisine sahip olmaları gerekmektedir. Bu nedenle her yaşta bireyle dikkat becerisi çalışılmalıdır.

Haftaya dikkat becerilerini desteklemek için neler yapılabilir konusunu konuşmak üzere, sevgiler.

Özel Gereksinimli Bireylerde Dikkat Süresi

 Merhabalar, çok uzun zaman oldu görüşmeyeli ve ben yine her zaman olduğu gibi ilk önce bu değerli blogu ihmal ettim. Ancak yavaş yavaş yeniden düzenim kuruluyor ve ben sizden gelen önerilerle yazılarıma şekil vermeye başlıyorum. Birçok öneri geldi bu süreçte, fikir veren herkese teşekkür ediyorum.

Birçok aileden duyduğum yakınma cümlesi "Benimle ilgilenmiyor!", "Bir oynadığıyla bir daha hiç oynamıyor." gibi cümleler. Dikkat dediğimiz beceri yaşa göre olgunlaşan ve gelişen bir beceri. Bizim gibi özel gereksinimli bireylere sahip ailelerde ise bu durum biraz daha farklı olabilir. Özel gereksinimli bireyler bu becerileri (Örneğin altıncı ayda iki dakika dikkatini sürdürme.) çocuğumuz kendiliğinden öğrenemeyebilir ve bizim desteğimiz gerekebilir. Bu nedenle tabloya var olan ve hedef diye iki ayrı sütun yerleştirdim. Var olan sütun da kimi zaman hedef olabilir. Bu tabloya dayanarak çocuğunuza/öğrencinize çeşitli dayatmalarda bulunmak yerine çeşitli stratejilerle dikkat süresini arttırmak daha doğru olacaktır.

Aşağıdaki tabloda yer alan rakamlar bağımsız dikkat, yönlendirilmiş dikkat, yetişkinin kontrolünde ve desteğinde dikkat olarak ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Bu sayılar ışığında zihinsel performansına göre öğrencinizden/çocuğunuzdan kaç dakika bir etkinliğe devam etmesini ya da bir nesneyle ilgilenmesini istemeniz gerektiğini, hedefinizin kaç dakika olması gerektiğini belirleyebilirsiniz.

Örneğin 3 yaşındaki bir çocuktan aynı etkinliğe 10 dakika katılmasını beklemek doğru olmayacaktır. Bu demek değil ki 3 yaşında ve dikkati 10 dakika süren bir çocukta 10. dakikada etkinliği bitireceksiniz. Burada dikkat süresini ölçüp yaşına uygunluğuna göre dikkat geliştirme etkinliklerine başlayabilirsiniz.

YAŞ ARALIĞI	DİKKAT SÜRESİ	VAR OLAN	HEDEF
2-7 ay	Etrafındaki nesnelere ilgisi 2 dakikadan 5 dakikaya çıkarılabilir. Burada bir etkinlik tamamlamaktan bahsetmek doğru olmaz.	2 dakika	5 dakika
18 aylık	30 saniye boyunca aktiviteye dikkat sağlayabilir. 2 dakikaya çıkarılabilir.	30 saniye	2 dakika
2 yaş	60 saniye dikkat süresi vardır. 3 dakikaya kadar etkinliklerdeki dikkati arttırılabilir.	60 saniye	3 dakika
2,5 yaş	Dikkat süresi 2 dakikadır. 10 dakikaya kadar çıkarılabilir.	2 dakika	10 dakika
3 yaş	3-8 dakika arasında dikkat süresi vardır. Bu aralıkta arttırılabilir.	3 dakika	8 dakika
3,5 yaş	15 dakika dikkat süresi olabilir. Bu süreye kadar arttırılabilir.	8 dakika	15 dakika
4 yaş	7-8 dakika dikkat süresini tek başına sürdürebilir. Bu süre destekle 15 dakikaya çıkarılabilir.	8 dakika	15 dakika
4,5 yaş	Ebeveynin seçtiği etkinliklerde 3 dakika sürdürebilir. Bağımsız etkinliklerde süre 20 dakikayı bulur.	3 dakika (yönlendirilmiş etkinlik)	20 dakika
5 yaş	Tek başına dikkat süresi 15 dakikayı bulur. 25 dakikaya kadar dikkati desteklenirse artabilir.	15 dakika	25 dakika
6 yaş	Dikkat süresi artık 30 dakikaya çıkartılabilir.	20 dakika	30 dakika

Umarım faydası olmuştur hem ev uygulamalarına hem de okuldaki uygulamalarımıza. Şimdiden hepimize kolaylıklar diliyorum. Sevgiler.