Okullarda Olumlu Davranışsal Destek Programı

Merhabalar. GeYeSe-2017 yazılarımıza kaldığımız yerden devam edelim. Bu hafta Yrd. Doç. Dr. Zehra Atbaşı’nın sunduğu “Olumlu Davranışsal Desteğin Okullarda Uygulanması”nı konu alan seminer kaynak seminerim. İsterseniz başlayalım.

Olumlu Davranışsal Destek nedir, bununla başlayalım. Olumlu Davranışsal Destek problem davranışlara henüz davranış ortaya çıkmadan ya da davranış ortaya çıktıktan sonra yapılan müdahalelerdir. Bu müdahaleler yeni davranışlar öğretilerek problem davranışı önleme ya da söndürme amaçlıdır. Örneğin burnunu karıştıran bir işitme engelli öğrenciye elleri masada bekleme öğretilerek burnunu karıştırma davranışı söndürülebilir. Burada Uygulamalı Davranış Analizi ilkelerinden yararlanılır ve onu temel alır. Ancak bu yazıda olumlu davranış desteğinin bu kanadını değil okullarda nasıl uygulanacağına yönelik rehberlik eden kanadına bakacağız. Olumlu Davranışsal Desteğin ne olduğu ile ilgili küçük bir özet yapmış olduk.

Olumlu Davranışsal Destek Programı’nın okullarda uygulanması ise yine aynı ilkelere dayanan ancak okulun tamamında uygulanan, okulun prensiplerini ve ilkelerini oluşturan bir yöntem. Bütün okulu kapsadığı için burada Uygulamalı Davranış Analizi’nden ayrılır çünkü bireysel değildir. Okuldaki bütün çocukları kapsar ve kaynaştırma öğrencilerinin etiketlenmesini engeller. Böylelikle kaynaştırma uygulaması yapılan okullarda çocukların etiketlenmesini engelleyerek bir müdahale sağlar.

Olumlu Davranışsal Destek Programı’nın okulda uygulanmasının çeşitli özellikleri var. Bunlar:

• Aileye, öğretmene ve bireye destek vererek yaşamını destekler.
• Kapsamlıdır.
• Yaşam boyu sürer.
• Çevresel geçerliği vardır. Yani doğal ortamda, herhangi bir yapılandırmaya gitmeksizin uygulanır. Kalıcılığı ve genellemesi bu nedenle daha kolaydır.
• Önlemeye yöneliktir.
• Çoklu uygulamalar içerir.

Okul genelinde sunulan olumlu davranışsal destekte şu adımlar izlenir:

1. Öncelikle tüm öğrencilerle kurallar belirlenir ve bu kural belirleme işlemi öğrencilerin fikri alınarak yapıldığından öğrencilerin %85-90’ı bu süreçte olumsuz davranışlardan vazgeçer.
2. Bu kurallara rağmen sorunlar yaşayan çocuklara ikinci adımda küçük gruplarla ve sosyal beceriler öğretilerek müdahale edilir. Bu aşama da öğrencilerin %7-10’unun olumsuz davranışları önlemiş olur.
3. Bütün bu önleyici yaklaşımlara rağmen hala sorunlar devam ediyorsa bireysel müdahale gereken son aşamaya geçilir. Bu aşamaya öğrencilerin %3-5’i gelmektedir.

Bütün bu süreç boyunca veli, öğrenci, okul personeli ve çevre işbirliği içerisinde olmalıdır. Burada kaynaştırma öğrencisi olan/olmayan diye herhangi bir ayrım yapılmaksızın bütün öğrencilere yönelik bir önleyici program söz konusu olduğundan kaynaştırmanın ruhu pekiştirilmiş olacaktır. Kaynaştırma öğrencileri etiketlemeden uzak ve daha eşit bir ortamda eğitim alacaklardır.

Yapılan çalışmalarda ikincil müdahale (yani müdahalenin ikinci basamağını) gerektiren çocukların kaynaştırma öğrencisi olan ve olmayan durumuna bakıldığında aralarında herhangi bir fark olmadığı gözlemlenmiştir. Bu üçüncül müdahale için de söz konusudur. Yani sınıf öğretmenlerinin genel bir önyargısı olarak “Kaynaştırma öğrencisi problem davranışlarla doludur!” cümlesi bu çalışmaların sonuçları ile yıkılmış olmaktadır.

Bu konuda daha ayrıntılı bilgi almak, yöneticisi olduğunuz kurumda olumlu davranışsal desteğin uygulanmasını talep etmek, çalıştığınız kurumun yönetimine böyle bir programı önermek ya da çocuğunuzun okulunda böyle bir uygulama görmek istiyorsanız Zehra Hoca’mın seve seve size rehberlik edeceğine eminim.

Umarım sizler için yararlı ve kullanışlı bir yazı olmuştur. Şimdiden kolaylıklar diliyorum. Sevgiler.

Olumlu Davranışsal Destek Nedir?

(Görseldeki kitap bu yazıdaki tek kaynak kitabım. Ayrıntılı bilgi için Şerife Yücesoy Özkan hocamızın bu kitabını edinmeniz değerli bir tercih olacaktır.)

Özel gereksinimli olsun olmasın hepimizin çocuklarının ya da öğrencilerinin olumsuz davranışları vardır. Tırnak yeme, burun karıştırma, yerinde sallanma, arkadaşının saçını çekme gibi davranışları genel ifade ile problem davranış olarak nitelendirebilir.

Peki problem davranış nedir?

Problem davranış; öğrencinizin ya da çocuğunuzun öğrenmesini olumsuz yönde etkileyen, kendisine ve çevresine zarar vermesine sebep olan davranışlardır diyebiliriz kabaca. Yani; problem davranış çocuğumuzda hoşumuza gitmeyen ya da olmasını istemediğimiz özelliklerden ziyade onun öğrenme yaşantıları ya da bağımsız yaşam becerileri ile ilgili bir konu. (Davranış problemi ise psikolojik bir boyuttur, problem davranıştan farklıdır. Dürtüseldir ve farkında olmadan yapılır. Davranış problemine bir öğretmen müdahale edemez, bu bir psikolojik danışmanın ya da psikologun işidir. Bu konuda ayrıca bir yazı yazarak davranış problemi ile problem davranışı ayırmak yerinde olacak gibi. O zaman şöyle diyelim: Bu başka bir yazının konusu.)

Bu problem davranışlarla evde nasıl baş edebilirim? Cevabımız çok basit. Tutarlı olarak. Bu tutarlılığı olumlu davranışsal destek vererek daha rahat kullanabilirsiniz.

Olumlu davranışsal destek nedir? İstenmeyen davranışın oluşmasını engelleyecek ya da istenmeyen davranışa sebep olan davranışın tam tersi davranış sergilemesini sağlayacak davranışların öğretimine dayalı bir müdahale yöntemidir. Yani televizyon izlerken tırnak yiyen birine örgü örmeyi önermek aslında bir olumlu davranışsal destektir. Ya da her okuldan dönüşünde okuldan başka bir arkadaşının kalemiyle gelen bir öğrenciye kendi kaleminin işaretini ve onun kendi kalemi olduğunu öğretmek bir olumlu davranışsal destektir.

Olumlu davranışsal destek diğer yöntemlere göre daha kullanışlı, kalıcı ve etik çözümler sunar. Benim en yoğun kullandığım yöntem budur. Yeni bir davranış öğretirken bir yandan da problem davranışları söndürmek oldukça keyifli bir süreç.

İsterseniz olumlu davranışsal destek sürecini, daha anlaşılır olması için basamaklandıralım:

1. Problem davranışın ne olduğunu bulun ve net bir ifade ile ortaya koyun. ("Kızım tuvalete her gittiğinde elini klozete sokuyor." "Oğlum bir saat içerisinde 24 kez burnu ile oynuyor." gibi.)
2. Problem davranışın sebebini bulun. Genelde problem davranışlar bir şeyleri elde etmek ya da bir şeylerden kaçınmak için kullanılır. Bu sebebi bulmak en önemli basamak. ("Kızımın klozete elini sokmasının sebebi suyla oynamayı sevmesi." "Oğlumun burnunu karıştırmasının sebebi burnu aktığı zaman burnunu silmeyi bilmiyor olması.)
3. Problem davranışın amacına paralel olarak o amaca ulaşmasını sağlayacak olumlu bir davranış bulun. Amaca ulaşması için kabul edilebilir bir davranış saptayın. ("Kızımın klozetteki suyla oynamasını engellemek için her tuvalet sonrası onunla suya temas etmesini sağlayan oyunlar oynayabilirim. Kızımla klozetteki su dışındaki kurallara uygun sularla oynama çalışabilirim." "Oğluma burnunu silmeyi öğretebilirim.")
4. Bu davranışı edinmesi için model olun. Bu model olma aşamasında ise her zaman tutarlı olun. Bir şey evetse her zaman evet, hayırsa her zaman hayır olmalıdır. Bu tutarlılık öğrenme hızını arttıracaktır.

Aslında bütün bu basamaklar çocuğunuzun okulunda öğretmeni tarafından kullanılan basamaklardır. Siz ailelere düşen en büyük görev öğretmenin derste verdiği olumlu davranış öğretimini evde en güzel ve tutarlı şekilde devam ettirmektir.

İsterseniz bir örnekle yazımı bitireyim:

A. 10 yaşında orta derecede zihinsel engeli bulunan bir öğrencidir. Gittiği eğitim uygulama okulunda kalabalık bir sınıfta olması ve 7 kişilik kalabalık bir ailede olması sebebiyle, dil becerilerini kullanmayıp saçlarını çekerek ilgi çekmek istemektedir.

Burada problem davranış saçlarını çekmek ve amacı ise ilgili elde etmektir. Burada ilgi çekmesini sağlayacak kabul edilebilir bir davranışı öğrenmeye ihtiyacı vardır. Bu davranış da annenin ya da öğretmenin (O an otorite kim ise) yanına gidip elini tutmak olarak belirlenebilir.

Öğretmen her saç çekme davranışı gösterdiğinde fırsat öğretimi ile yanına gelmesini ve elini tutmasını, ilgi almasını sağlar. Evde de anne saç çekme davranışını görmezden gelerek ilgi istediği zaman elini tutmasını sağlar. Her zaman tutarlı olur. "Artık canıma tak etti yeter!" diyerek saçını çektiği rastgele bir zamanda bu konuda onu azarlamaz ya da bu konuyla ilgili konuşmaz. Tamamen sürece odaklı olur ve davranışın öğrenimiyle problem davranışın sönmesini bekler.

Aslında üstesinden gelinmez sanılan problem davranışlar tutarlı olunduğunda çok çabuk sönebilir. Yeter ki okullarda verilen eğitimleri evde destekleyici etkinliklerle devam ettirebilelim.

Umarım siz değerli velilerimiz için kullanışlı bir yazı olmuştur. Soru, öneri ve görüşlerinize her zaman açığım. Şimdiden kolaylıklar ve iyi çalışmalar. Sevgiler.