Bir Beceri Olarak Yazı Yazma

Merhabalar. Bildiğiniz gibi özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde Eylül ve Ekim ayları ardı sıra gelen toplantılarla geçen, yoğun zaman dilimleridir. Bizim okulumuzda da şu an aynı telaş var. Çocuklarımızın, okula gidenlerinin %72'sinin toplantısı bitti bile. Düsturumuz belli: Erken kalkan yol alır!

Bu toplantılarda sıklıkla yaşadığım bir durumdan bahsetmek istiyorum: Geniş kapsamlı, toplantı dışı bolca soru. Örneğin YGB tanılı çocuğum için katıldığım toplantıda kendimi, Disleksi tanısı olan bir çocuğa nasıl müdahale edilir konusunda bilgi verirken; zihinsel yetersizliği olan ancak herhangi bir problem davranışı olmayan çocuğumun toplantısında davranış problemlerine nasıl müdahale edilir konusunda bilgi verirken bulabiliyorum. Sınıf öğretmenlerimiz, özel eğitimin dışındaki branş öğretmenlerimiz kaynaştırma sürecine eskisi kadar katı ve olumsuz bakmıyorlar, bu harika! Süreçte yaşanan tek olumsuzluk öğretmenlerin bilgilerindeki yetersizlik. Buna karşın bu sene kiminle toplantı yaptıysam gördüm ki herkes özel eğitimi, kaynaştırmayı öğrenmek için çok hevesli. Bu beni çok çok keyiflendirdi, umutlandırdı.

Buradan, bu sürece destek olan herkese sevgilerimi gönderiyorum.

...

Toplantılardan birinde bir sınıf öğretmeni arkadaşımız Disleksi tanılı çocuğu ile yazı yazma becerilerinde zorlandığını söyleyince, okuldaki çocuk gelişimci arkadaşımız ile oturduk, bir "Yazı Yazma Becerisi Değerlendirme Formu" hazırladık ve öğretmenimize gönderdik. Bu değerlendirme formu ile öğretmenimiz hem nereden başlaması gerektiğini bilecek hem de özel eğitimde basamaklandırmanın, beceriyi analiz etmenin nasıl olduğunu görmüş olacak. Bir taşla birkaç kuş vurmayı sevdiğimi biliyorsunuz.

Basamaklandırmayı şu şekilde hazırladık:

1. Harfleri/rakamları eşler.
2. Harfleri/rakamları ayırt eder.
3. Harfleri/rakamları okur.
4. Harflerin/rakamların şeklini parmağı ile kopya eder.
5. Kalem uygun şekilde tutar.
6. Kalemi yeterli basınçla kağıda bastırır.
7. Kalemi yeterli basınçla kağıtta hareket ettirir.
8. Yazma hareketini bilekten sağlar.
9. Yazarken kolu ve bileği uygun konumda olur.
10. Harflerin/rakamların başlangıç yönünü bularak kalemle kopya eder.
11. Harflerin/rakamların tamamı verildiğinde yazar.
12. Harflerin/rakamların noktalarla sunulduğu çalışmada harfleri/rakamları yazar.
13. Harflerin/rakamların sadece üç nokta ile sunulduğu çalışmalarda harfleri/rakamları yazar.
14. Harflerin/rakamların sadece başlangıç noktaları verildiğinde harfleri/rakamları yazar.
15. Harflerin/rakamların bağımsız olarak yazar.
16. Gördüğünü harfleri/rakamları yazar.
17. Söylenen harfleri/rakamları yazar.

Burada hedefimiz somuttan soyuta, edinimden genellemeye, basitten karmaşığa bir yol izlemekti. Çocuklarımızın hem bilişsel hem de fiziksel gelişimini dikkate aldığımız bu basamaklarda ayrıca basamaklar boyunca ipucunun çekildiği bir süreç de ekledik, daha kapmalı bir hal almış oldu.

...

Uygulamak isterseniz seve seve kopyalayarak kendi okulunuzda, sınıfınızda uygulayabilirsiniz. 

Umarım fikir veren bir yazı olmuştur. Haftaya görüşmek üzere, iyi çalışmalar.

Kalem Tutma Becerisinin Çalışılmasında Etkinlik Önerileri

Okullar başladı, malumunuz rehabilitasyon merkezlerinde uygun olmadığı için henüz kalem tutma çalışılmayan çocukların ellerine bir anda kalemler verilecek, akademik beceriler çalışılacak, daha eşleme yapamayan çocuğa çizgi çalışmaları verilecek daha neler neler! Son birkaç aydır yaptığım görüşmelerde gördüm ki alan mezunu öğretmenlerin çalıştığını sandığımız devlet okullarında da alan mezunu öğretmenlerimizin saysı %10'u geçmiyor.

Hatırlarsınız, seneler önce beni aşağılayarak özgüvenimi yerle bir eden öğretmen de bir sertifikalı öğretmendi ve bir alan mezununun başarısını yalanlayabilmişti. Bu nedenle değerli velilerimizden "yine" rica ediyorum: Devlet okulu bile olsa öğretmeninizin mezuniyet durumunu sorgulayın ve rehabilitasyon merkezinden ya da devlet okulundan hangisinde alan mezunu öğretmen sizin öğretmeniniz ise onun liderliğinde bir süreç olmasını sağlayın. Öbür türlü şöyle oluyor: Özel eğitimi bilmeyen (Çoğu zaman öğrenmeye de hevesli olmayan.) bir öğretmene söz anlatamayan bir alan mezunu özel eğitimci ve büyük bir çatışma! Oysaki işi uzmanına bıraksak, yeni şeyler öğrenmeye ve çocuklarımıza faydalı olmaya hazır olsak iş bitecek.

Her neyse, bu yazının konusu bu değil. Konumuz kalem tutma.

...

Kalem tutma becerisi yaş ilerledikçe edinilen bir beceridir. Çünkü ince kas becerileri zamanla yerleşmektedir. Bu ilerleme bir internet sitesinde şöyle özetlenmiş ve pek güzel özetlenmiş. Ben de sizlerle paylaşmak istedim. 

Çocuğunuzun yaşına bakarak hangi hareketi hedefleyeceğine de buradan karar verebilirsiniz. Bizim özel gereksinimli çocuklarımız ise yaşıtlarından geri ya da ileri olabilmekteler. Bu nedenle bulunduğu basamağı belirleyip ardından bir üst basamağı çalışmak daha doğru.

Örneğin Hulki 4 yaşında ve kalemi yumruğunun arasında tutarak 1-2 yaş seviyesini gösteriyor. Bu nedenle önce 2-3 yaş tutuşunu ardından 3-4 yaş tutuşunu hedefleyebiliriz.

Kalem tutma becerisi birçok önkoşulu olan ve birçok becerinin de önkoşulu olan bir beceri. İsterseniz öncelikle kalem tutma becerisinin önkoşullarına bakalım, yani "aşağıda sıralayacağım beceriler olmadan çocuğumuzla kalem tutma becerisi çalışmasak daha iyi" listesi sunuyorum:

1. El kaslarını kontrol etme
2. El-göz koordinasyonunu sağlama (Bununla beraber de çalışılabilir.)
3. Oyun hamurundan ürün elde etme
4. Temel eşleme becerileri (Kalem tutma için önkoşul değil gibi dursa da kalemle yapılacak olan davranışların temelinde bu beceriler yer alıyor.)
5. İpe boncuk dizme, çivi takma-çıkarma gibi ince kas becerilerini sergileme
6. Nesne takip etme
7. Bir nesneyi parmağı ile yakalama
8. Bir nesneyi bir elinden diğer eline geçirme
9. Nesneleri kıskaç tutuşu ile tutabilme
10. Dikkat becerileri

Kalem tutma becerisinin önkoşul olduğu beceriler (Yani kalem tutma becerisini edindikten sonra yapabilir hale gelinen beceriler) ise oldukça iddialı:

1. Okuma-yazma
2. Sınırlı alan boyama
3. Resim yapma
4. Kendi adını, adresini vs yazabilme
5. El-göz koordinasyonu
6. Dikkat becerileri

Doğru kalem tutuşu nasıldır?

Doğru kalem tutuşu yukarıdaki gelişim fotoğrafının son basamağında olduğu gibi baş ve orta parmağın arasında kalan kalem işaret parmağının da desteği ile üç parmağın arasında durmalıdır.

Peki kalem tutma etkinlikleri neler olabilir? Bu öneriler hem öğretmeniniz önerirse evde hem de öğretmen arkadaşlarımızın ihtiyaç duydukları anda okulda uygulanabileceğini düşünüyorum. Buyurunuz:

1. Öncelikle işe, çocuğunuzun eline uygun bir büyüklükteki tahta kaşık yardımıyla bir tabaktan diğer tabağa mercimek, nohut ve aktararak başlanabilir. Bunu bütün çocuk gelişimciler ve özel eğitimciler artık sık sık uyguluyor.
2. Oyun hamurları ile ürünler elde etmek bu egzersizlere dahil edilebilir.
3. Önceleri daha büyük ve kalın kalemler kullanmaya dikkat edin. Ardından kalemi yavaş yavaş inceltebilirsiniz.
4. Elleri aç-kapa yaparak el kaslarını hareketlendirme sağlanabilir. Böylece çabucak yorulan el kasları daha kısa bir zamanla kalem tutma eylemine alışabilirler.
5. Birlikte flüt/delikli düdükler çalarak da parmakların çalışmasını sağlayabilirsiniz.
6. Buna ek olarak evde pasta börek yaparak da (hamur yoğurma, şekil verme) çalışabilirsiniz.
7. Kalem tutarken çocuğunuzun elinin içine uygun büyüklükte bir top koyabilirsiniz. Böylece kalemi kavramakta zorlanmayacaktır. Aşağıdaki resimde mandal var ancak mandal yerine bir top olduğunu düşünün diye eklemek istedim. (Mandal da bir fikir verebilir.)
   
8. Çocuğunuzun eline alacağı top sonrasında bu uyaranı değiştirmek için aşağıda birkaç örnek sıraladım. Sıralama önemli. Çünkü çocuğunuzun elinde kocaman bir top varken bir anda bu topu aldığınızda bütün çalışmalar boşa gider. Bunun yerine eline uyaran veren kısmı giderek küçültmek daha doğru olacaktır.

   

   Önce bu büyük toplar 1

   

   2

   

   3

   
   

   

   4



5

9. Son zamanlarda piyasada satıldığını görüp mutlu olduğum bir kalem tipi var. Hem çok kalın hem de hareket ediyor. Titreyen/zıplayan/hoplayan kalem, siz ne derseniz. Bu kalemler hareket ederek çocuklarınızın eğlenmesini sağlarken, hareket halinde olması sebebiyle her an kontrol gerektirdiğinden el kaslarını da harika şekilde çalıştırır.
   
10. Tabi bir de kalem seçimi var. Kalem seçiminde çocuğunuza hiç söz hakkı vermezseniz sahiplenmediği bir şeyi çocuğunuz sizin istediğiniz gibi kullanamayabilir. Kendi seçtiği kalemle ise harikalar yaratacaktır.
11. En önemli konu hangi elle kalem tutma çalışılacağı. Başat eli hangi el ise onunla çalışmak önemli. Sol elini kullanan bir çocuğa sağ eli zorlamak "Dur evladım, beyninin bu tarafı da çalışsın, diğer tarafı otursun biraz." demek gibi bir şey. Çocuğunuz hangi eli kullanıyorsa o el!
12. Öte yandan kalemi tutmada herhangi bir sorun yok ancak kalemi hareket ettirmede, kalemi yönlendirmede ve kontrol etmede sorun varsa senelerdir kullanılan yöntem: Lastik.
    
    
    
    
13. Her şey yapılıp da çeşitli fiziksel sebeplerle bir ilerleme kaydedilmediğinde ise genellikle kalem tutmayı kolaylaştırıcı aparatlar devreye giriyor. Ergoterapistlerin sık sık kullandığı bu aletler özel eğitimde en son çare olarak görülmekte.
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    

Umarım sizler için yararlı ve keyifli bir yazı olmuştur. Şimdiden herkese güzel bir eğitim-öğretim yılı diliyorum. Herkese iyi çalışmalar. Şimdiden kolaylıklar. Sevgiler.