İsterseniz ilk yazımızda öğrenmenin aşamalarına bir göz gezdirelim. Yazılarımda sık sık altını çizdiğim "edinim sonrası", "kalıcılık planlama", "genelleme alma" gibi konuları burada açıklığa kavuşturmuş oluruz.
Edinim nedir?
Beceri ve kavram öğretiminde sık sık duyacağınız bu kavram aslında günlük yaşamda da kullandığımız anlamın gelmektedir. Çocuğunuzun/öğrencinizin bir davranışı edinmesi olarak tanımlanabilir. Burada hedef, bireye bir davranışı öğretmek ve onun bu davranışı edinimini sağlamaktır.
Bu kavram doğrudan öğretim yönteminin ve öğrenmenin basamaklarında karşımıza çıkar. Her öğretmen önce edinim basamağı ile öğrencisine hedeflediği beceriyi edindirmelidir. Bu fazlaca üzerinde durulan bir basamaktır. Edinim basamağı farkında olunmadan çok fazla üzerinde durulan ve öğrenmenin, şans eseri ihmal edilmeyen kısmıdır.
Akıcılık nedir?
Yukarıda bahsettiğimiz edinimin ardından davranışın niteliğine göre davranışın şekillendirildiği doğrudan öğretim yöntemi basamağıdır. Örneğin daha hızlı yapması gereken bir davranışı yavaş yapan bir öğrenci için bu basamak hayati önem taşımaktadır. Bu tam tersi için de geçerli. Davranışın akıcı olması yani kullanıma uygun olması bu basamak ile sağlanır.
Bu basamak her beceride çalışılmak zorunda değildir. Yapılan gözlem ya da değerlendirmelerle bu basamağın çalışılıp çalışmayacağına aile ve öğretmen beraber karar vermelidir. Örneğin bir öğrenci 3 dakikada dişini fırçalıyorsa bu basamağın çalışılmasına gerek yoktur. Ancak 45 dakika banyo yapan bir öğrenci için bu basamağın çalışılması mecburiyettir.
Kalıcılık nedir?
Özel eğitimde, alan dışı birçok insan olduğu için, ihmal edilen en önemli basamak budur. Kalıcılık, bir becerinin nitelikli edinimi sağlandıktan sonra, öğretim sürecinin ardından becerinin kullanımının devam etmesinin hedeflendiği basamaktır. Burada önemli olan iki temel nokta vardır:
- Bir davranışın ön koşulu ise kalıcılık alınmasına gerek yoktur. Bunun sebebi zaten bir sonraki basamağı uygularken bu davranışın da çalışılacak olmasıdır. Örneğin pedal çevirmeyi öğrettikten sonra bisiklet sürme çalışılacaksa, pedal sürmenin kalıcılığı alınarak vakit kaybedilmemelidir.
- Davranış tamamlanmış ve farklı bir konuya geçilecekse en az üç farklı zamanlardaki oturumlarda öğrencinin ölçüt vermesi beklenmelidir. Öğrencinin performansının dalgalanma durumuna göre bu arttırılabilir. Burada önemli olan öğrencinin davranışı unutmamasıdır.
Genelleme nedir?
Genelleme öğrenilen bir davranışın farklı ortamda, farklı bireylerin yanında, farklı yönergelerle/uyaranlarla ve farklı materyallerle de gözlemlenebiliyor olmasıdır. Bir öğrenci sınıfta mor kavramını ayırt ederken evde yapmıyorsa genelleme alınmalıdır. Burada kalıcılıktan ayrılan noktanın vurgulanması gerekir. Kalıcılık basamağında unutmama hedeflenirken burada öğrencinin davranışı her yerde göstermesi hedeflenmektedir. İster kalıcılıktan önce ister kalıcılıktan sonra çalışılabilir. Bunun kararı yine, çocuğu tanıyan özel eğitimcinin olmalıdır.
Genellemede öncelikle öğrencinin kişisel durumu göz önüne alınarak hangisinden başlanacağına karar verilmesi gerekir. Kişilere karşı aşırı duyarlı olan bir öğrenci ile ya da sınıfına aşırı bağlı öğrenci ile farklı basamaklandırmalarla çalışılabilir.
Size örnek oluşturması için standarda en yakın basamaklandırmayı sunabilirim:
- Uyaran genellemesi
- Materyal genellemesi
- Kişi genellemesi
- Ortam genellemesi
Bütün bu öğrenme aşamaları için ayrı ayrı planlama yapmak ve bu konuda aileyi bilgilendirmek oldukça önemlidir. Çalışılmayan bir kalıcılık ya da çalışılmayan bir genelleme öğrenmenin eksik olmasını sağlar. Bu konuda öğretmenlerimize danışarak çocuğumuzla ilgili bilgi alabiliriz. Ya da alan dışından çalışan bir öğretmen isek kurum özel eğitimcisine ya da başka bir özel eğitimciye danışabilirler. Ben de sorularınızı seve seve cevaplıyorum bildiğiniz gibi.
Umarım yararlı ve etkili bir yazı olmuştur hepimiz için. Şimdiden uygulamalarınızla kolaylık diliyorum. Sevgiler.
