Öğrenmeye hazırlık becerileri ve edinimi

Özel gereksinimli bireyler erkenden tanılanıp erkenden eğitime başladıklarında öğrenmeleri gereken ilk beceriler öğrenmeye hazırlık becerileridir.

Erkenden tanı konulmasa da eğitime henüz başlamış bir bireyin öğrenmeye hazırlık becerileri edinmesi gerekmektedir. Sırada oturmayan, sırasını almayan ya da beklemeyen bir çocuk ile ders yapılmasının ne kadar zor ve hatta imkansız olduğuna hak verirsiniz, ders yapılsa bile öğrenmenin gerçekleşmesi için öncelikle çocuğun nasıl öğreneceğini öğrenmesi gerekmektedir.

Öğrenmeye hazırlık becerilerini temel olarak çocuğun öğrenmesini kolaylaştıran ve dikkatini derse/çalışmaya aktarmasına yardımcı olan beceri ve davranışlar olarak tanımlayabiliriz. Bu konuda aklınıza gelebilecek bütün davranışlar sıralanabilir.

Öğrenmeye hazırlık becerileri eğitime başlar başlamaz edinilmelidir. Çünkü öğrenmeyi öğrenmemiş bir çocuk ile ders yapılamaz, yukarıda da belirtmiştim. Bu becerilerin edinimi ne kadar hızlı ve kalıcı yapılırsa o kadar sağlam bir öğrenim yaşamı söz konusu olur. Ve hatta özel gereksinimli çocuklar için bu dönem ne kadar verimli geçirilirse ilerleyen yıllardaki günlük yaşama uyum o kadar başarılı olur.

Günümüzde öğrenmeye hazırlık becerilerinin neler olduğunu bilmeden sertifika programlarıyla özel eğitimcilik yapmaya çalışan kişiler çocuklarımıza bu beceriler olmadan kavram, temel matematik ve hatta okuma-yazma öğretmeye çalışmaktadırlar. Bu blogda çok sık vurgulandığını göreceğiniz konulardan biri de bu. Çocuğunuza eğitim verecek kişinin nasıl bir eğitim aldığını araştırmadan çocuğunuzun o kişiden eğitim almasına izin vermeyin. Mümkünse alan mezunu bir özel eğitimci ile çalışın. Bu, çocuğunuz için hata payı en aza indirilmiş bir eğitim ve öğretim sürecini sağlayacaktır size.

Öğrenmeye hazırlık becerilerinin es geçilmesi, ilerleyen dönemlerde çocukların ders ile oyunu karıştırma, ders esnasında problem davranışlar sergileme, okul ve sınıf kurallarına uyumda sorunlar yaşama gibi problemlerle karşılaştıkları görülmektedir.

Bu nedenle eğitime başlamadan önce öğrenmeye hazırlık becerilerinin tamamının edinilmiş olduğundan emin olunması gerekmektedir.

...

Değerli özel eğitimci arkadaşlarım ise bu becerileri çocukların performansına göre basamaklandırarak çalışmalarını bireyselleştirirlerse daha hızlı ve kalıcı bir edinim elde etmiş olurlar.

...

Ben şu an çalıştığım kurumda sekiz dokuz yaşında çocuklarla bu becerileri tekrar çalışmak durumunda kaldım. Bunun sebebi ise daha önce hiçbir özel eğitimcinin görmediği bu çocukların zamanlarının, özel eğitim bilgisi olmayan kişilerce harcanması. Yaş ne kadar ilerlerse bu becerilerin edinimi de o kadar zor oluyor.

...

Ben öğrenmeye hazırlık becerilerinin bazılarını sizin için sıraladım, aklıma geldikçe ve sizden de öneriler oldukça yenilerini ekleyeceğim:

1. Bekleme: Ders/etkinlik boyunca masada oturarak bekleme davranışı istediğimiz süre kadar gösteriyor olmasıdır.
2. Ada tepki: Adını herhangi bir yerden (çocuğun sağından, solundan, arkasından, uzaktan gibi) söylediğinizde dönerek sizinle göz kontağı kurmasıdır.
3. Göz kontağı: Konuştuğunuzda ya da karşısına geçtiğinizde sizin gözünüze bakmasıdır.
4. Sıra alma: Sıra alıp vermeye dayanan davranışları sergilemek için sıra ona geldiğinde görevini yapması ve sırası bitince sırayı verip sıra kendine gelene dek beklemesidir.
5. Taklit etme: Büyük ve küçük kas becerileri, yüz ifadelerini ve en sonunda da ses ve kelime taklitlerini yapabiliyor olmasıdır.
6. Eşleme: Sırasıyla nesne-nesne, nesne-resim, resim-resim, renk ve şekil eşleme yapabilmesidir.
7. Dinleme:Yetişkin ya da öğretmen konuşurken çocuğun bakışları ya da vücut hareketleri ile dinlemesidir.
8. Yönerge takip etme: Sırasıyla tek basamaklı, iki yönerge bildiren, üç ve daha fazla eylem bildiren yönergeleri yerine getirmesidir.
9. Pekiştireç kabul etme: Her çocuk ödülün ödül olduğunun farkında değildir. Farkında olmayan çocuklarda ödülün ne olduğu, neden verildiğiyle ilgili çalışmalar yapılması gerekmektedir.
10. Ders/etkinlik boyunca dikkatini etkinlik üzerine tutabilme ya da etkinliği tamamlama: Dikkat süresinin bir öğretim oturumu için yeterli uzunlukta olmasıdır.
11. Ortak dikkat: Ders esnasında öğretmenle beraber aynı nesne ya da konuya dikkatini yöneltmesidir.
12. Nesne,ses ve kişi takibi: Konuşan, hareket eden, ses çıkaran nesne ve insanları takip etmesidir.

Kısa bir not: Sıralamayı rastgele yaptım, bu sırada çalışılacak diye bir kural yok. Öncelik sırasına göre bunu özel eğitimciniz belirleyecektir.

KAYNAK
2010-2011 Zihinsel Engellilere Kavram Öğretimi Dersi Ders Notlarım (Dr. Bahar Keçeli-Kaysılı, Ankara Üniversitesi)
2009-2010 Uygulamalı Davranış Analizi Ders Notlarım (Prof. Dr. Bülbin Sucuoğlu, Ankara Üniversitesi)