Özel Gereksinimli Bireyler ve Gölge Öğretmenlik

Merhabalar. Bu hafta, sık sık duyduğumuz ve aslında kapsamını tam olarak bilmediğimiz ya da bilsek de farklı uygulamaları ile karşılaşarak yeniden tanıştığımız bir konu ile sizinleyim: Gölge öğretmenlik.

Hadi bakalım özel eğitim ya da eğitim camiasında gölge öğretmenlik nasıl bir uygulamaymış birlikte göz atalım.

...

Gölge öğretmenlik/gölge ağabeylik-abilik (TDK ikisini de kabul ediyormuş ancak ben el alışkanlığı ile ağabeylik yazacağım bütün yazım boyunca.)/gölge ablalık/yardımcı öğretmenlik kavramlarını birer birer inceleyelim.

Gölge öğretmen; her bireye, bireysel yaşantısında yardıma ihtiyaç duyduğu her an yanında olarak, destek hizmeti veren öğretmenlerdir. Örneğin bir basketbolcu bir gölge öğretmen ile çalışarak kendi yaşantısını şekillendirmek isteyebilir, otizmli bir çocuğun her an yanında bulunarak ona bireysel yaşamı öğretmesi için bir gölge öğretmeni olabilir, mutfak sanatlarını öğrenmeye çalışan bireye gölge öğretmen mutfakta gölge öğretmenlik yapabilir. Örnekleri sonsuza dek uzatabilirim.

Ancak gölge öğretmenliği bakıcılıktan ayırmak gerekir. Bakıcılar eğitim vermezler, sadece bakım sunarlar. Burada gölge öğretmenin uygulamaları tamamen eğitim ve öğretim odaklıdır, bunu unutmamalıyız.

Gölge ağabey/abla konusu gölge öğretmenlerin ülkemizde sıklıkla öğrencilerden seçiliyor olmasından kaynaklanıyor. Sıklıkla ağabey/abla dememizin sebebi ise daha az formal bir süreç oluşturmak. Abla ve ağabey olarak hitap edildiğinde çocuklarımızın daha samimi olacağını ve daha rahat hissedeceğini de düşünüyor olabiliriz, bu konuda sadece akıl yürütüyorum.

Yardımcı öğretmenlik ise gölge öğretmenlikten farklı olarak sınıflarda, okullarda; sınıf öğretmenlerinin yanında bulunan, gerektiği yerde yardımcı olan, ikinci öğretmen konumundaki kişilerdir. Gölge öğretmenler zaman zaman "bakım" kısmına müdahale etseler de yardımcı öğretmenler bu kadar yoğun bir hizmet sunmazlar. Yardımcı öğretmenlerin işi okulla sınırlıdır.

...

Gölge öğretmenliğin nasıl uygulanabileceği ile ilgili bir özet sunalım şimdi de:

• Tam zamanlı gölge öğretmenlik: Burada çocuğumuzun yanında her an bulunan bir gölge öğretmenden bahsediyorum. Uyurken dahi yanında olan öğretmenden. Çocuğumuzun bütün yaşantısında yanında olmasının sebebi ise özbakım, günlük yaşam gibi becerileri yaparak yaşayarak öğrenmesini sağlamak. Ülkemizde uygulanmakta ancak fazlaca pahalı olduğu için belirli kişilerce uygulanabilmektedir.
• Yarı zamanlı gölge öğretmenlik: Yarı zamanı çocuğumuzun/bireyin ihtiyaçları belirler. Sadece kreşte, sadece evde, sadece spor salonunda, sadece sokakta, sadece gitar kursunda, sadece banyo yaparken, sadece kitap okurken gibi. Çocuğumuzun bir beceriyi öğrenmesi, sosyal ya da günlük yaşam becerilerini edinmesi için sıklıkla tercih edilen gölge öğretmenlik budur.

Peki neden gölge öğretmen? Gölge öğretmen ne işe yarar?

• Öncelikle güvenlik! Çocuğumuzun bir yerden bir yere giderken güvenle gittiğini, yardım alması gereken anlarda yardım aldığını ve güvende olduğunu bilmek bize iyi gelecektir.
• Görme yetersizliği, bedensel yetersizlik gibi yardımcı alet/cihaz kullanımı gerektiren durumlarda da gölge öğretmenler hem cihaz kullanımını öğretme hem de cihazla hayatı kolaylaştırmaya model olma açısından önemli katkılar sağlar.
• Çocuğumuzun; her dakika kendisine model olan, gerektiği yerde, gereken davranışı, gereken miktarda yardımla yapmasını sağlayan bir yetişkin ile olması bulunmaz öğretim fırsatları sunar. Yemek yerken kaşık tutma, otobüse binerken kart kullanma, okula girince selam verme, dersi derste dinleme gibi birçok konuda ve her an öğretim oturumları, bu konuda eğitim almış bir uzman tarafından yapılmış olur.
• Özel gereksinimli çocuklarımız sıklıkla arkadaş edinme, arkadaşlığı devam ettirme gibi konularda zorlanmaktadırlar. Bu zorlanımı gölge öğretmen ile aşmak mümkün. Bu konuda da model olduğu gibi özel gereksinimi dışarıya anlatan bir elçi görevi de görebilmektedir.
• Çocuğumuzun olumsuz davranışlarını önlemek, olduğu anda müdahale etmek, sonrasında yardımcı olmak da gölge öğretmenin bize sağladığı kolaylıklardan biri. Çocuğunuzun yanında, onun dışarıya açılan bir penceresi var, gölge öğretmeni. Bence bu çok avantajlı.
• Özellikle otizmli bireylerin yaşamında gölge öğretmenler sosyal becerileri desteklemeleri açısından önemli yer tutarlar.
• Çocuğumuzun yanında onu anlayan, onunla aynı dili konuşan bir yetişkinin olması dil ve iletişim becerilerinin de hızla ilerlemesini sağlamaktadır. Gerektiği yerde gerekli şekilde müdahale eden gölge öğretmen, çocuğumuzun konuşma sürecinde yaşanan yetersizliklere müdahale etmiş olur. Bu bulunmaz bir fırsattır.
• Sıklıkla biz, özel eğitim öğretmenleri, evde uygulanmak üzere ödevler veririz ve ailelerimiz sıklıkla bu ödevleri yerine getirmekte zorlanırlar. İşte bu durumlarda gölge öğretmenler hayat kurtarıcı şekilde ödevleri evde uygularlar. Bu uygulamalar daha sağlıklı ve biz özel eğitim öğretmenlerinin kontrolüne daha açık uygulamalardır.

Kimler gölge öğretmen olabilir?

• Çocuğumuzun ihtiyacına göre gölge öğretmenin uzmanlık alanı değişebilir. Yalnızca güvenli şekilde ulaşım yapabilmesiyse hedef, herhangi bir eğitim şartı aranmadan, gerekli bilgiler verilerek herkes gölge öğretmen olabilir ancak konu eğitim vermek, çeşitli becerilerin edinimini sağlamak olunca temel düzeyde dahi olsa eğitim psikolojisi, özel eğitim, özel gereksinimli bireyler konusunda bilgi sahibi olunması gerekmektedir. Bu nedenle ülkemizde ve dünyada sıklıkla özel eğitim, psikoloji, çocuk gelişimi gibi alanlarda öğrencilik yapan kişiler gölge öğretmen olmaktadırlar. Benim önerim, en az ikinci sınıfı bitirmiş kişilerin gölge öğretmen olmasıdır.
• Benim bir diğer kıstasım sabır. Sabırlı olmadığını düşünen, bir ritüeli günlerce ve hatta aylarca uygulayamayacağına inanan bireylerin, bu mesleği yapamayacağını düşünüyorum. Sıradan bir öğretme ortamı olmadığı, her an bir öğretme ortamı olduğu düşünüldüğünde bu fırsatları yakalamak ve doğru değerlendirmek çok çok önemli. Bu süreçte gösterilen sabır ise daha önemlidir.
• Sıklıkla erkek öğrencilere erkek gölge öğretmen olması  gerektiğiyle ilgili bir algı var. Ben burada şunu hatırlatıyorum: Çocuğumuz ile özbakım ya da cinsiyete dayalı beceriler çalışılmayacaksa, mahremiyet konusunun hassasiyet göstermediği durumlar varsa cinsiyetin hiçbir önemi yoktur.

Bütün bunlara ek olarak bir noktaya daha dikkat çekerek yazımı sonlandırıyorum: Gölge öğretmenliğin de bir sonu olması gerektiği, gölge öğretmenin aşamalı olarak çocuklarımızın hayatlarından çıkarılması gerektiği de unutulmamalı. Burada mühim olan gölge öğretmenin, uygulamalarına gerek kalmadığını fark ederek becerilerin genellenmesini sağlamasının ardında, varlığı ile sunduğu uyaranı aşamalı olarak çekmesidir. Bunu da not düşmeden edemezdim bu yazıya.

Umarım sizler için yararlı bir yazı olmuştur. Haftaya görüşmek üzere.

Kaynaklarım:

Huri, M., & Ceran, E. Otistik Belirtiler Gösteren Okul Öncesi Çocuklarda Duyu Bütünleme ve DIR/Floortime Tabanlı Ergoterapi, Aile Eğitim Müdahalesi ve Gölge Öğretmen uygulamalarından Oluşan Tedavi Modülünün 6 Aylık Sonuçları. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 1(2), 160-161.

Padmadewi, N. N., & Artini, L. P. (2017). Teaching English to a Student with Autism Spectrum Disorder in Regular Classroom in Indonesia. International Journal of Instruction, 10(3), 159-176.

Uygulamalı Davranış Analizi Ders Notlarım

Öğretim Yöntemleri Ders Notlarım