Yetişkin Özel Gereksinimli Bireyler İçin Öneriler

Merhabalar. Bu hafta, geçtiğimiz günlerde değerli bir velimin önerisi üzerine yazdığım ve özel gereksinimli bireylerin yaşamlarının yetişkinlik döneminde de öğrenmeye ve bağımsız yaşam becerilerini edinmeye devam ettikleri gerçeğini de içine alan, yetişkin özel gereksinimli bireylerin ve ailelerinin hayat kalitelerini arttırmak amacıyla derlediğim önerilerim ile blogumdayım.

Özel eğitim süreci sıklıkla tanı alınan süreçte başlar ve yoğun bir şekilde devam eder. Bireyin özel gereksinimim tipi, şiddeti, ek tanısının olup olmadığı ve performansına göre bu sürecin ne kadar olacağı her bireye göre değişir. Birçok doğuştan gelen sendromun yanında sonradan oluşan ya da oluşturulan özel gereksinimler hayat boyunca etkisini azaltarak ya da arttırarak devam ederler. Kimi çocuklarımız bağımsız yaşam becerilerini edinip mezun olurlar ve yetişkinliklerinde "özel gereksinimli" olarak tanımlanmazlarken diğer kısım çocuklarımız ise yetişkinliklerinde de bu tanım ile anılmaya devam ederler. Bu yazının içeriği, yetişkinliğinde de özel gereksinimi olan bireylere yönelik olacaktır.

Önerilerimi kaynaklarını da sunarak paylaşmak isterim, kaynaklarıma farklı renkte yazılmış kelimelerin üzerine tıklayarak ulaşabilirsiniz:

• Öncelikle şuradan yetişkin eğitimi ile ilgili eski bir yazıyı sizinle paylaşmak isterim. Yazıyı okurken eski bir yazıdan çeviri olduğunu ihmal etmeyin. Bu yazıda genel hatları ile yetişkin eğitiminin dayanması gerekenler temeller ve felsefesi sunuluyor. O yazıyı okuyup sonra buradan devam edebilirsiniz. 
• Gelelim önerilerimize. Bütün kaynaklardan bağımsız olarak, kendi önerimi sunmak isterim. Özel gereksinimli bireyin kullandığı bir cihaz ya da ilaç varsa bu ilaç/cihazın kullanımının yetişkinlik dönemi gelmeden bireye öğretilmesi gerektiğini düşünüyorum. İşitme cihazının bakımı, gözlüğün nerede tamir ettirilebileceği, epilepsi için kullanılan ilaçların ne zaman ve nasıl alınacağı gibi konular, bu dönem gelmeden bireye öğretilmeli. Buna ek olarak eğer halihazırda yetişkin bir özel gereksinimli bireyin vasisi iseniz, bireyin zihinsel ve fiziksel performansı da buna uygunsa, vakit kaybetmeden bu becerileri öğretmenizi öneririm. Bu tip becerilerin nasıl öğretileceği hakkında blogumda bolca yazı bulabilirsiniz.
• Yetişkin özel gereksinimli bireyler, büyüyen yaşları ve bedenleri ile özbakım becerileri konusunda yardım alırken bakım veren kişiyi daha çok zorlamaya başlayabilirler. Buna ek olarak farkındalığı olan bireyler için ise bu süreç psikolojik olarak daha yorucu bir boyuta ulaşabilir. Gerekli terapi destekleri ile birlikte özbakım ve günlük yaşam becerilerinin de tamamlanmış olması gerekmektedir. Burada kastım, bütün becerilerin edinmesi değildir. Edinilebilecek bütün becerilerin bir bir edinilmesidir. Bu becerileri nasıl çalışacağınız ile ilgili rehber yazıya buradan ulaşabilirsiniz.
• Yetişkin özel gereksinimli bireyler için, en başında edinilmesi gereken bir diğer beceri grubu ise "güvenlik becerileri". Bu beceriler ile ilgili birçok seminer verdim, makale paylaştım ve bu blogda da bir yazı yazdım. Bu yazımı okuyarak ve özel eğitim öğretmeninizden yardım alarak öncelikle bu becerilerin tamamlanmasını hedeflemekte fayda var.
• Yetişkin özel gereksinimli bireylerin bağımsız olarak günlük yaşam becerilerini sırasıyla yerine getirebilmeleri için en güzel yöntem etkinlik çizelgesi kullanımıdır. Etkinlik çizelgelerinin kullanımını özel eğitim öğretmeninizden öğrenerek çocuğunuzun yaşamını kendisinin devam ettirebilmesi için önemli bir adım atmış olursunuz. Her bireyin hayatında takvim, çizelge, hatırlatıcı olması çok değerli.
  Özel gereksinimli 35 yaşında bir kadının, çalıştığı için evde olmayan bakım vericilerinin refakati olmadan bir gününü idame ettirmesi için etkinlik çizelgesi kullanılabilir. Sabah uyanınca çizelgesini açar ve güne başlar. Özbakım etkinliklerinin ardından o gün hobi kursu vars aoraya gitmeye hazırlanır. Kursun ardından eve gelip çizelgesinden diğer etkinliğine geçer. Özğle yemeğini yemesi gerektiğini ona çizelge hatırlatır. Öğleden sonra gitmesi gereken psikolog randevusunu yine çizelge hatırlatır. Akşam en geç 18.00'de evde olması gerektiği, akşam yemeği ve kaçta uyuyabileceği gibi bilgiler ile kendi kendine bütün gününü yaşayabilir.
  Bu konuda herhangi bir yazı yazmadığımı şimdi fark ettim, bu konuda da en kısa zamanda bir derleme yazısı eklemeye çalışacağım. Şimdilik kaynakçalarımdan bu çizelgelerin ne olduğu ile ilgili bilgi alabilirsiniz. Buradan iki farklı kaynakça sunuyorum. İlki burada ve ikincisi burada .
• Sosyal becerilerde zorlanan yetişkin özel gereksinimli bireyler için yaratıcı drama kursları oldukça önemli bir fırsattır. İncelediğim bir çalışmada yaratıcı drama ile çalışılan sosyal becerilerin ediniminin gerçekleştiği sonucuna ulaşılmış. Bu çalışmayı incelediğinizde motivasyonunuzun artacağından eminim. Bu çalışmanın yanında benim de önerim şu olacak: Her yetişkinin hayatında zaman ve emek gerektiren bir hobisi olması gerektiği günümüzde çok açık bir bilgi. Bu nedenle yetişkin özel gereksinimli bireyin hayatında da yaratıcı dramanın olması çok güzel bir değer olacaktır.
• Hobinin yanında bir de sporu eklemekte fayda var. Düzenli spor yapan bireylerin yaşamlarına katılan değer ve sağlık ile ilgili daha önce bir yazı yazmıştım. Bu yazıma buradan ulaşabilirsiniz. Düzenli spor için günümüzde bolca spor salonu mevcut. Benim önerim, eğer çocuğunuzun bilişsel ve fiziksel yeterlikleri uygunsa, özel gereksinimli bireylerin devam ettiği değil "herkesin" devam ettiği spor salonlarına, kurslara, merkezlere gitmesi. Mümkünse bir takımın parçası olması... Harika bir gelişim ve bağımsızlık fırsatları bunlar!
• Halihazırda işe giden, çalışan ve kendi parasını kazanan bir özel gereksinimli bireyden bahsediyor isek, bilişsel becerilerine uygun olarak "finans okuryazarlığı" öğretmenin doğru bir adım olacağı görüşündeyim. "Özel gereksinimi bireylere finans/ekonomi okuryazarlığı öğretimi" konusunda bir kaynak bulamadım ancak para kavramının öğretildiği çalışmalar var. Bu kaynaklar benim önerimi içine alan kaynaklar değil. Bu nedenle atıfta bulunmayacağım. Benim önerim şu: Kendi parasını nereye ne kadar harcaması gerektiğini bilen, birikim yapan ve acil durumlarda kullanabileceği parasını nasıl saklaması, koruması gerektiğini bilen bireyler olmaları bağımsızlığın önemli bir koşulu. Vikipedi, "finans okuryazarlık" kavramını; dünyada paranın nasıl kullanıldığını anlayabilme yeteneği ya da kişinin finansı anlayabilme becerisi, olarak tanımlamış. Bu tanım üzerinden ve özel eğitim öğretmeninizden yardım alarak bir beceri analizi oluşturabilir ve bu analiz üzerinden programınızı oluşturup öğretime başlayabilirsiniz. Aslında bu konuda haftaya bir yazı yazıp size yardımcı olsam iyi olabilir.
• Hem özel gereksinimli bireyin hem de ailesinin düzenli psikolojik destek alması da düzenli özel eğitim hizmeti alması kadar elzemdir. Eğer özel gereksinimli birey terapide konuşabilecek ve terapiyi sürdürebilecek seviyedeyse mutlaka bu desteği almalıdır. Burada asıl hedef arkadaş edinmekte zorlanan özel gereksinimli bireylerin arkadaşa ulaşmaları için bir rehber olacak lan psikologu aynı zamanda bir arkadaş olarak edinmesi de, her ne kadar terapi sürecine uygun bir cümle kurmamış olsam da, değerli bir yerde durmaktadır.
• Hem özel gereksinimli bireyin hem de ailesinin düzenli psikolojik destek alması da düzenli özel eğitim hizmeti alması kadar elzemdir. Eğer özel gereksinimli birey terapide konuşabilecek ve terapiyi sürdürebilecek seviyedeyse mutlaka bu desteği almalıdır. Burada asıl hedef arkadaş edinmekte zorlanan özel gereksinimli bireylerin arkadaşa ulaşmaları için bir rehber olacak lan psikologu aynı zamanda bir arkadaş olarak edinmesi de, her ne kadar terapi sürecine uygun bir cümle kurmamış olsam da, değerli bir yerde durmaktadır.
• Bir de bütün bu süreçlerin dışında, 24 saat gözetim altında tutulması gereken yetişkin özel gereksinimli bireyler var. Ağır düzey zihinsel yetersizlik, bedensel yetersizlik ya da otizm sonucu gözetim altında tutulan ve bakım verilen bireyler için benim ilk önerim ergoterapi olmakta. Ergoterapi, birçok konuda hayatı kolaylaştırıcı cihazları bireyselleştirebilen bir bilimdalı olarak dünyada büyük bir saygı ile kabul görüyor. Bu sınıfa giren özel gereksinimli bireylerle ihtiyaç duyduğu diğer eğitim ve terapi hizmetlerinin dışında ergoterapi sürecinin de devam etmesi görüşündeyim.

Sizlerden gelecek önerileri de yazıma seve seve ekleme konusunda açık olduğumu biliyorsunuz. Umarım fikir veren bir yazı olmuştur. Haftaya görüşmek üzere.