Özel Gereksinimli Bireylerde Adına Tepki Verme Davranışının Edinimi

Zihinsel engelli, görme engelli, işitme engelli, genetik olarak gelen sendroma sahip ya da yaygın gelişimsel bozukluğu olan bireylerle tanı konar konmaz çalışılması gereken önemli bir diğer beceri de "adına tepki verme"dir. Bu beceriye biraz da çocuğunuza adını öğretmek olarak bakabilirsiniz. En çok zihinsel engelde ve yaygın gelişimsel bozukluklarda çalışılmasına ihtiyaç duyulsa da diğer engel gruplarında da çalışılması gerekebilir.

Öğrenmeye hazırlığa hazırlık becerileri olarak bir yazı yazılsa sanırım en başta bu beceri gelebilirdi. Bu becerinin edinimi çocuğunuza şu gibi faydalar sağlar:

• Sosyal becerileri çalışmaya hazır olmuş olur,
• Adını öğrenmiş olur,
• Kendine dair farkındalığı artar,
• Göz teması kurmaktan var olan kaçınmasında azalmalar görülebilir,
• Bu beceri ile artık seslendiğinizde size tepki verebilir,
• Kalabalık bir yerde ayırt edilebilmesini sağlar vs. Gördüğünüz gibi daha çok sosyal süreçlerle ilgili bu beceri. Sosyalleşme ise çocuğunuzun yaşıtlarından ya da çevredeki herkesten bir şeyler öğrenebileceği anlamına gelir.

Şimdi beraber adına tepki vermeyi nasıl çalışacağımıza bakalım.

Yine işe bu davranışı tanımlayarak başlayalım. Öğrencinizin/çocuğunuzun durumuna göre bu davranışın niteliğini belirleyebilirsiniz. Otizmli ise dönüp göz kontağı kurması, ağır fiziksel engelli ise göz bebekleri ile sizi bulması, sontos sendromu ise size dönüp "Evet?" demesi gibi çeşitlendirilebilir.

Davranışın niteliği nihai hedef olduğu için bunu belirlemiş olduk. Şimdi bu hedefe ulaşmak için çıkmamız gereken basamakları belirlemeliyiz. Ben basamaklandırma yaparken yönergenin gelme yönüyle ve ses tonuyla ilgili bir yapılandırma yaptım. Yani bir normal ses tonu ile bir yüksek ses tonu ile ve öğrencinin her yönünden bu beceriyi çalışmasını hedefledim. Bunu değiştirmek, sadeleştirmek, yönü değil de ses tonunu değiştirmek, adına tepkisi varsa bu tepkiyi hızlandırmak için tepki süresine göre basamaklandırmak öğrencinize/çocuğunuza göre bireyselleştirebileceğiniz bir şey. Benim örnek basamaklandırmam şu şekilde:

1. Karşısından (en fazla yarım metre uzaktan) yüksek sesle ve adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
2. Karşısından (en fazla yarım metre uzaktan) normal ses tonuyla ve adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
3. Öğrencinin sağından (en fazla yarım metre uzaktan) yüksek sesle ve adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
4. Öğrencinin sağından (en fazla yarım metre uzaktan) normal ses tonuyla ve adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
5. Öğrencinin solundan (en fazla yarım metre uzaktan) yüksek sesle ve adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
6. Öğrencinin solundan (en fazla yarım metre uzaktan) normal ses tonuyla ve adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
7. Öğrencinin uyaranı veren kişiyi görebileceği kadar sağ arkasından (en fazla yarım metre uzaktan) yüksek sesle adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
8.  Öğrencinin uyaranı veren kişiyi görebileceği kadar sağ arkasından(en fazla yarım metre uzaktan) normal ses tonuyla adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
9. Öğrencinin uyaranı veren kişiyi görebileceği kadar sol arkasından (en fazla yarım metre uzaktan) yüksek sesle adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
10. Öğrencinin uyaranı veren kişiyi görebileceği kadar sol arkasından(en fazla yarım metre uzaktan) normal ses tonuyla adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
11. Öğrencinin uyaranı veren kişiyi göremeyeceği açıda, tam arkasından (en fazla yarım metre uzaktan) yüksek sesle adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
12. Öğrencinin uyaranı veren kişiyi göremeyeceği açıda, tam arkasından (en fazla yarım metre uzaktan) normal ses tonuyla adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
13. Öğrencinin iki metre uzağından adıyla yüksek sesle seslenildiğinde göz kontağı kurar
14. Öğrencinin iki metre uzağından adıyla normal ses tonuyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
15. Öğrenci herhangi bir mesafeden yüksek sesle adıyla seslenildiğinde göz kontağı kurar
16. Öğrenciye herhangi bir mesafeden normal ses tonuyla seslenildiğinde göz kontağı kurar

Bütün bu basamaklar edinildikten sonra materyal genellemesi almak bu beceride mümkün olamayacağı için öncelikle farklı bireylerle kişi genellemesi alınabilir. Ardından farklı mekanlarda yer genellemesi alınabilir. Kalıcılık oturumlarının ardından genelleme oturumlarının bu şekilde planlanması bu becerisinin öğrenimini olumlu yönde etkileyecektir.

Bu beceriyi ben evde ailelere şu şekilde ödev veriyorum: Örneğin ikinci basamaktayız. Çocuğunuzun karşısına geçin, normal ses tonunuzla adını söyleyin. İçinizden beşe kadar sayın, eğer bakmazsa "X, ben buradayım, bana bakmanı bekliyorum." gibi sözel ipucu verin. Yine beşe kadar sayın. Eğer bu kez de bakmaz ise başını kendinize çevirip göz kontağı kurmayı deneyin. Kurduğunuz zaman da "Bak işte ne güzel baktın. Adını söylediğimde bunu yapmanı bekliyorum vs" gibi konuşun.

İşe yarıyor.

...

Bu beceriyi de bu şekilde çalışma taraftarıyım ancak eklemek ve eleştirmek istediğiniz bir konu varsa her zaman görüşlerinizi bekliyorum.

Sevgiler.