Oedipus Kompleksi/Sendromu Nedir?

Herkese güzel bir eylül gününden merhaba. Ankara'ya sonbahar pek hızlı geldi, o da bizi özlemiş. Sizlerin yaşadığı yerlerde havalar nasıl bilemem ama Ankara'da kahve-kitap günleri başladı desem yeridir.

Geçtiğimiz günlerde bir velim ile konuşurken çocuğunun, babasına ismiyle hitap ettiğini, ciddiye almadığını ve annesine aşırı hayran davranıp  bir dediğini iki etmediğini konuşurken söz uzadıkça uzadı. Sözün sonunda fark ettim ki çocuğum ile ilgili konuşurken aslında Freud'un öne sürdüğü oedipus (ödipus) kompleksini konuşuyoruz. Durun, dedim, ben bu hafta bunu yazayım ve siz de okuyun. Hadi başlayalım o zaman.

...

Freud, fallik dönemdeki (yani üç ve altı yaş arasındaki) kız ve erkek çocuklarının karşı cins ebeveynleri ile kurdukları bağı ve yaşadıkları psikolojik süreçleri incelerken bu döneme özgü birkaç davranış görmüş. Kız çocukları baba ile, erkek çocukları da anne ile bir bağ içerisinde olduğunu saptamış. Freud'a göre, bu bağ sonucu kızlar annelerini, erkekler de babalarını kıskanırlar ve onların olmamalarını temenni ederler. Ancak süreçte kendilerinden daha büyük olan anne ve baba ile savaşamayacaklarından onlarla özdeşleşim içine girerler ve cinsiyet rollerini edinirler, üst-ben'lerini gelişir.

Kız çocukları anneye açıkça bir kıskançlık gösteremezler, çünkü anneden bakım almaktadırlar. Erkek çocukları ise babaya açıkça bu kıskançlığı gösteremezler, çünkü baba daha güçlüdür. Bu durum erkek çocuklarında kaygıya sebebiyet verebilir.

Kız çocuklarında bu duruma Elektra Kompleksi, erkek çocuklarda da Oedipus Kompleksi adını vermiştir Sevgili Freud. Bu isimler Yunan Mitolojisi'nden alınmıştır. Merak edenler Oedipus ve Elektra Mit'lerini okuyabilir.

Çocuklarınızda ne gibi davranışlar varsa bunu düşünebilirsiniz bir bakalım:

• Özel gereksinimli olsun olmasın her bireyin bu süreci yaşayabileceğini öncelikle ihmal etmeyin. Burada yazdığım her öneriyi özel gereksinimli olsun olasın bütün çocuklarınız için dikkate almanızı öneririm.
• Duş sonrası annenin/babanın özel bölgelerini görmek için çeşitli şakalar ve oyunlar kurmak,
• Anneye/babaya adıyla hitap etme,
• Anneyle/babayla birlikte uyumak isteme,
• "Annem/babam gitsin, sen kal" gibi diğer ebeveyni istemeyen ifadeler kullanma,
• Anneye/babaya hayran hayran bakma,
• Ebeveyne uygunsuz ortamlarda fazla samimi davranma,
• Farklı sosyal ortamlarda aynı farklı cins ebeveynini aşırı koruması ve sahiplenici davranma ve hatta kavga etme,
• Ebeveynler arasında kasıtlı olarak yanlış bilgi alış verişi sağlama,
• Sebepsiz ağlamalar ve kıskançlıklar,
• İlerleyen yaşlarda devam etmesi durumunda evliliği tercih etmeme, gece korkuları, yalnızlık hissi ve çeşitli psikolojik sorunlar,
• Anneye/babaya fazla temas etme,
• Çekingenlik,
• Karşı cinsten ebeveyne daha gergin ve sinirli davranma gibi.

Peki bu durum ne zaman geçer?

Henüz bilimsel bir şekilde neyin sonucunda nasıl sona erdiği, neyin bu kompleksin sonlanmasına etki ettiği net bir şekilde ortaya konmamıştır. Bu bilgi cebimizde dursun.

Oedipus Kompleksi, çocuklarda süper-ego, yani toplumsal kurallar edinilmeye başlandığı zaman son bulacaktır. Çocuklar ebeveynlerinin birbirleriyle evli olduklarını, kendisinin ise onların çocuğu olduğu algısını süperego sayesinde öğreneceklerdir. Bu sağlıklı geçiş ile süreç sona erecektir.

İlerleyen dönemde öğretmenler, arkadaşlar, sevgililer bu ebeveynin yerini aldıkça zamanla kompleks sona erecektir ve sağlıklı ilişkiler kurulacaktır.

Burada Freud'un "Yeni Psikanalize Giriş Konferansları'ndan alıntı yapmak isterim:

"Küçük bir çocuğun ebeveynleriyle ilişkisinde karşı karşıya kaldığı en önemli çatışma ‘Oedipus Kompleksi’dir; bu problemle başa çıkmaya çalışırken bir nevroz sıkıntısı çekmeye mahkum kişiler sıklıkla yas tutmaya geçerler. Oedipus Kompleksi’nin içgüdüsel taleplerine verilen tepkiler,  insan aklının en değerli ve sosyal anlamda önemli başarılarının kaynağıdır ve bu sadece bireysel hayatlar için değil, muhtemelen tüm insanlık tarihi için geçerlidir. Egoya hükmeden ahlaki özne süper-ego da, Oedipus Kompleksi’nin üstesinden gelme sürecinden türer."

Anne ve babalar bu kompleksi yaşayan çocuklarına nasıl davranmalı?

• İlk kural: Herkes kendi yatağında yatıyor! Bu kural önemli. Daha önceki yazılarımda da bahsettiğim yalnız uyku bu kompleksin gelişimini desteklememek için önemli. Bir erkek çocuk annesi ile uyurken, babası salonda uyuyorsa; bu durum ilerleyen dönemlerde erkek çocuğun annesi üzerindeki mülkiyetini sorgulamamasına sebep olacaktır ve çarpık psikolojik süreçlerden geçmesine sebebiyet verebilecektir.
• Çocuğun, anneye/babaya hayranlığını alay konusu etmek doğru bir adım olmayacaktır. Bu durumu normal bir durum gibi yaşamak ve özel alan sınırlarını ihlal etmeden ifade etmesine izin vermek doğru olacaktır.
• Yine çocuğun anneye/babaya olan ilgisini, cezalandırmak için bir unsur olarak değerlendirmemek önemlidir. Örneğin; annesi ile uyumak isteyen bir çocuğu azarlamak yerine ev kurallarında bunun olmadığını ve herkesin kendi yatağında yatacağını hatırlatmak yerinde olacaktır.
• Çocuğun ebeveynlerine hitap şekli konusunda net ve doğru çizgiler çizilmelidir. Babaya baba denmesi, anneye anne denmesi uygun bir davranış olarak ev ahalisi tarafından onore edilmelidir.
• İlerleyen dönemlerde, çocuğun kurduğu sosyal bağlar hakkında sevecen ve tatlı bir dil ile konuşmak da doğru olacaktır. "Öğretmenini gördü babasını unuttu!" gibi cümleler kompleksin devam etmesine sebep olabilir.
• Bu kompleks fallik dönem bittiğinde biter, gibi bir kural söz konusu değildir. Bitmemesi durumu sağlıksız bir psikolojik sürecin habercisidir. Bu nedenle kendiliğindne bitmesini beklemek yerine doğru adımlar atmak gerekir.
• Çocuğunuz sekiz yaşına gelmiş ve hâlâ yukarıda bahsettiğim davranışları sergiliyorsa mutlaka bir psikologdan yardım almanız gerekebilir.

Umarım sizler için fikir veren ve çocuklarınızın davranışlarını anlamanız için yardımcı olan bir yazı olmuştur. Haftaya görüşmek üzere.

Kaynakçam:

• http://www.libidodergisi.com/oedipus-kompleksi/ sayfasındaki yazı
• Doğan Cüceloğlu'nun İnsan ve Davranış kitabı
• Tanımlar için vikipedia'dan ısrarla yararlanıyorum :)