Özel Gereksinimli Bireylerde Oyun Becerilerinin Gelişimi ve Desteklenmesi

Merhabalar. Hadi bu hafta, üzerinde sık sık durduğumuz ve aslında gelişimini hiç konuşmadığımız "oyun"u konuşalım.

...

Bu yazımda; 2010-2011 Güz Dönemi'nde Bahar Keçeli-Kaysılı Hoca'mdan almış olduğum Oyun ve Şarkı Öğretimi ders notlarım ile birlikte Aydan Aydın'ın "Oyun, Dil ve Düşünce" kitabının 2010 yılında yayınlanan baskısı bana kaynak oluyorlar. Yazının en altında ufacık belirtmek yerine hemen, şimdi altını çizmek istedim.

...

Oyun; çocuklarımızın içinde doğdukları kültüre hazırlanmalarını sağlayan, günlük yaşamda karşılaşacakları bağlamları deneyimlemelerine destek olan bir "alıştırma"dır. Bence kısa ve net bir tanım oldu.

Oyun; çocuğun içten gelen bir motivasyonla yönelmesi ile sahiden bir oyun olur. Çocuk kendiliğinden performans gösterir ve pozitif duygulanım yaşar. Buna ek olarak oyuna esneklik eşlik eder. Yani şunu demek istiyorum: Oyunu zorla oynatıyorsanız, çocuğunuz oyundan haz almıyorsa, katı katı kuralları olan bir oyunsa ve çocuğunuz bu süreçte içsel bir motivasyon taşımıyorsa o oyun aslında oyun değildir.

Oyun çocuklarımıza neler katar?

• Duygusal doyum sağlar
• Toplumsal yaşamı deneyimleme fırsatları sunar
• Güvenli bağlanma için fırsat oluşturur
• İçinde bulunduğu kültürün özelliklerini,bireylerin öğrenmesine yardımcı olur
• Özgürleştirir
• Öğrenmeye hazır hale getirir
• Hayal gücünü ve yaratıcılığını geliştirir
• Bilgiyi edinme ve kullanma becerilerinin öğrenilmesine fırsat sunar
• Dünyayı eğlenerek anlamalarını sağlar

Ben daha uzun bir liste olmasın diye burada kesiyorum ancak say say bitmeyen bir katkısı var oyunun, hak verirsiniz ki.

Oyunun gelişimine birçok farklı açıdan bakılıyor. Önce isterseniz bilişsel gelişim açısından oyunun gelişimini inceleyelim:

0-2 Yaş - İşlevsel Oyun/Alıştırma Oyunları

• Keşfetme ve tekrarlar içeren, gerçek nesneleri gerçek amaçları için kullanmanın söz konusu olduğu dönemdir.
• Basit kas hareketleri içerir.
• Önce oyun davranışları tekrarlanır, sonra çevredeki bireylere yöneltilir.
• Gerçek nesneler, gerçeğin minyatürü oyuncaklar daha ilgi çekicidir.

2-5 Yaş - Yapı İnşa Oyunları

• Nesnelere/oyuncaklara dokunmanın yanında onlardan yeni ürünler elde etme isteği oluşur.
• İşlevsellikten yaratıcılık basamağına doğru hareketler evrilir.
• Oyunlar daha uzun sürmeye başlar.
• Bu dönemde sembolik oyun da dramatik oyun da görülebilir.
• Çevresindeki insanları yönlendirme, nesneleri manipüle etme gibi davranışları vardır. Oyunun belirli bir alt metni ve taslağı olduğu için daha organizedir.

2-6 Yaş - Sembolik Oyun

• Önce nesne ile sonra nesnesiz olarak, belirli bir eylemi taklit etme/canlandırma/mış gibi yapma davranışları gösterir.
• Sosyo-dramatik oyunlar, yani başkasının yerine geçtiği oyunlar, dil ve konuşma becerileri ilerledikçe görülür.
• Sırası ile gerçek nesne kullanımı, nesnenin oyuncak hali, nesnenin yerine kullanılabilecek bir nesne ve en sonunda herhangi bir nesne olmadan oyun davranışı gözlemlenir. Örneğin; önce gerçek telefonla "Alo" der, sonra oyuncak telefonla, sonra kumanda ile sonra da sadece eli ile bu oyunu oynar.
• Sembolik oyun ile güvenli bağlanma arasındaki bağ, son dönemde yapılan çalışmalarda sıklıkla vurgulanıyor. Bu nedenle özenle bu beceri üzerinde durulmalıdır.

7 Yaş Civarı - Kurallı Oyun

• Kültür içerisinde aktarılagelen oyunlardır.
• Oyun gelişiminde, bilişsel olarak en üst seviye bu oyunlardır.
• Belirli sınırlar içerisinde kalarak oyunun kurallarına uyma, toplumsal süreçlerin provası niteliğindedir.

Bir de isterseniz oyunun sosyal sınıflandırılmasına bakalım:

0-2 Yaş - Uğraşsız Oyun

• Etrafında herhangi biri ile etkileşim kurmaksızın oynanan oyundur.
• Dikkatini çeken şeyleri izleme, kendini uyarma davranışları vardır. Aslında bu dönemde çok yoğun bir oyundan bahsetmek güçtür.
• Buna karşın diğer çocuklarla aynı ortamda oynaması pekiştirilerek oyun becerileri desteklenebilir.

2-2,5 Yaş Yalnız Oyun

• Diğer bireylerin oynadığı oyuncaklardan farklı oyuncaklarla oynar.
• Diğer çocuklarla iletişim kurabileceği mesafede durur ancak iletişim kurmamayı tercih eder.
• Bu dönemde oyuncak seçimi önemlidir. Bilişsel oyun gelişimini desteklemek amaçlı işlevsel oyuncaklar seçmesi pekiştirilebilir.

İzleyici Davranış

• Çocuk, diğer bireyleri gözlemler, onlarla konuşur ancak oyuna katılmaz.
• Çocuğun bol bol gözlem yapmasını sağlamak gerekmektedir. Bu da etkileşimi arttıracak bir durum oluşturacaktır.
• Özel gereksinimli bireylerde etkileşimin nasıl başlatılacağı çalışılmalıdır. Böylece özel gereksinimi olan çocukların sosyal bağlamda öğrenmelerinin önü açılmış olur.

2,5-3,5 Yaş Paralel Oyun

• Benzer oyuncaklarla yan yana oynar ancak birbirlerinin oyunlarına katılmazlar.
• Çocuklar, tam katılım için cesaretlendirilmelidirler.

3,5-4,5 Yaş Katılımcı Oyun

• Paylaşma, diğer çocuklarla oynama bu dönemde vardır.
• Grubun kurallarına uyma, kuralları kabul davranışları yoktur.
• Öğretmen, oyun becerilerini desteklemek için çerçeve düzenlemesi yapmalıdır.
• Özel gereksinimli bireyler ise pekiştireçle sürece motive edilmelidir.

İşbirlikçi Oyun

• Ortak hedefler için organize olan çocuklar söz konusudur.
• Liderler ve grup üyeleri vardır.
• Öğretmen bu dönemde oyuncak temini ve çevre düzenlemesi görevlerini edinebilir.

O halde hadi kısaca oyun gelişimine bakalım:

1. Çocuk dünyayı keşfeder
2. Gerçek nesnelerle oyun oynar
3. Kendi kendine yapar gibi yapar
4. Yapı-inşa oyunları oynar
5. Basit düzeyde yapar gibi yapar
6. Yapar gibi yapma dizileri oluşturur
7. Sembolik oyun oynar
8. Sosyo-dramatik oyunlar oynar
9. Kurallı oyun oynar.

Oyun becerilerini nasıl destekleriz?

• 0-2 yaş döneminde yaşıtları ile aynı ortamda bulunması sık sık sağlanarak,
• Sembolik oyun döneminde oyuna katılımı desteklenerek,
• Oyun oynaması konusunda cesaretlendirilerek ve evde alan yaratılarak,
• Sıra alma becerilerini gerektiren oyunları sık sık oynayarak
• Oyun oynarken sahiden keyif alarak ve bunu bir iş olarak görmeyerek
• Oyun oynama hevesinizi samimiyetle çocuğunuza hissettirerek
• Çocuğunuzun dil ve konuşma becerilerini destekleyerek,
• Birlikte oyuncaklar yaparak ve bu etkinlik sırasında samimiyetle eğlenerek,
• Hani gelişim alanındaysa bir sonraki için uygun zemin oluşturarak

destekleyebilirsiniz.

Umarım sizler için fikir veren ve yeni bilgilere ulaşmak için heves uyandıran bir yazı olmuştur. Soru, görüş ve önerilerinizi bekliyorum. Haftaya görüşmek üzere.