Özel Eğitim Sürecinde Atlı Terapi (Hippoterapi)

Merhabalar. Sık sık ailelerimizden gelen "İşe yarar mı?", "Başlasak etkisi olur mu?" gibi sorular aldığım temel hobiler var: At binmek, yüzmek ve seramik yapmak. Ben de bu konuda yayınlanmış makaleleri taradım, katıldığım seminerlerden ve eğitimlerden aldığım notlara baktım ve bu yazıyı hazırladım. İyi okumalar.

...

Öncelikle 2012 Ağustos-2013 Haziran tarihleri arasında GATA'da bulunan TSK Sağlık Vakfı Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi'nde (Şimdi sanırım El Ele Vakfı'na bağlı ya da tam tersi de olabilir, bu konuda kafam pek karışık.) Zihinsel Engelliler Öğretmenliği yaptığım sıralarda atlı terapi için temel bir binicilik eğitimi aldığımı söyleyebilirim. TSK'nın Atlı Birlikler'inden alınmış bir temel binicilik belgem dahi var. Benim için oldukça değerli ve vazgeçilemez zamanlardı o zamanlar. Şimdi bile keyifle hatırlıyorum. Öncelikle atlarla kendi kurduğum ilişkiyi anlatmak isterim. Bu anlattıklarımdan kendinize ve çocuğunuza pay çıkarabilirsiniz.

Öncelikle genel olarak kendi dışında hareket eden bir canlı gördüğünde ürken ve korkan bir insan olduğumu söylemem gerek. Atlara havuç yedirmek, şeker yedirmek benim için biraz zor oldu. Ancak atların beni önemseyen ve benim ruh halime göre hareket eden nezaketleri sürece kolay adapte olmamı sağladı. At üzerine çıkmak benim için oldukça zordu. Kol kaslarınızın da belirli bir güçte olması gerekiyor maalesef. At üzerinde ise hocamızın biraz hızlanmamızı söylemesi ile hızlanan atımın, benim terdiginliğimi fark ederek yavaşlamasını asla unutamam. Bu önemli bir ayrıntı. Çünkü atlar temas halinde oldukları bireylerin ruh durumlarını fark ederek hareket edebiliyorlar. Bu, çocuklarımız için de önemli bir nokta.

At binmek özellikle iç bacaklarımı çok yoran, yorgunlukla birlikte bolca at kokusu barındıran bir etkinlikti. Bunun yanında derslerden sonra yaşadığım keyfi asla unutamam. Bir antidepresan etkisi olduğunu ve dinginleştirdiğini, dünyadan uzaklaştırdığını söyleyebilirim. Örneğin araba kullanmayı sevenler beni anlayabilir. Tek bir farkla! Burada arabanın bir kalbi var ve size göre hareket ediyor.

...

Şimdi bakalım bilim ne diyormuş.

Bilim; öncelikle diyor ki "Hippoterapi bilimsel dayanaklı bir yöntem değildir.". Bu gayet net bir cümle. Yani atlı terapi henüz çeşitli çalışmalarla etkililiği kanıtlanmış ve özel gereksinimli olsun olmasın bireylere olumlu etkisinin olduğu ispat edilmiş bir yöntem değil. Ama bu demek olmuyor ki zararlı ve işe yaramaz bir yöntem! Bilimsel dayanaklı olmaması üzerine çalışmalar yapılmadığı anlamına gelmiyor. Yani henüz yeterince bilimsel dayanağı yok diye, yapılan çalışmalarda umut vadeden bir yöntem olan hippoterapiyi çöpe atmanın doğru olmadığı görüşündeyim. Öte yandan "Hippoterapi ile otizme çare bulundu!", "Atlı terapi sayesinde zihinsel engelden kurtulun!" gibi sloganlarla bu işe girenlerden her zaman uzak durulması gerektiğinin de altını çizmeliyim.

Atlı terapi neden tercih ediliyor?

1. Bireylerin algılama, konuşma ve iletişim becerilerini desteklemek için atlı terapi kullanılmakta. Amerika ve Avrupa'da oldukça yaygın olarak kullanılan bu yöntemin yaygın olmasının nedeni atların birçok psikolojik ve nörolojik sürece olumlu etkide bulunmaları.
2. Özellikle fiziksel yetersizliği olan bireylerde çalışması zor olan ve bireyler için ilgi çekici olmayan kaslar bu terapi yöntemi sayesinde daha çok çalışmakta ve fizyoterapi için iyi bir araç haline gelmektedir.
3. Atın, pelvis hareketleri insanlarınkine benzerdir. Bu da hippoterapinin, insanların pelvis kaslarını güçlendirmeleri için önemli bir etkinlik olmasını sağlar. (Kendimce bir çıkarım yapacak olursam; tuvalet eğitiminde pelvis kaslarını güçlendirme çalışmaları yapması gereken bireylere bu etkinlik önerilebilir.)
4. Öğrenme güçlüğü olan bireylerde kendine güven duygusu vermekte ve bu güven duygusu ile birçok alanda bireylerin başarılı olmalarının kapıları açılmakta.
5. Atlar sosyal ve duygusal hayvanlardır. Bir at topluluğu içinde her atın kendine has bir ruh hali ve karakteri vardır. Bu nedenle terapötik süreçlerde atların kullanımı yaygındır ve keyiflidir. Kaynaklarımdan birinde (İlk sıradaki kaynak oluyor kendisi.) "Atlardan psikoterapide, insanlarla ortak olan özelliklerinden dolayı problem çözme, ilişki kurma, öz-farkındalık, dürüst iletişim, karakter ve güven, liderlik, sabır, girişkenlik, sevgi gibi özellikleri geliştirmede yararlanılmaktadır." yazıyor. Harika değil mi?
6. Otizmli ya da zihinsel yetersizliği olan bireylerde ata dair sorumluluklar, atla etkileşim gibi konularla bireylere öğrenme yaşantıları sunulmakta, sosyalleşmeleri sağlanmakta ve birçok gelişim alanlarına örtülü de olsa destek olunmakta.
7. Hayvan sevgisi bir dünya insanında bulunması gereken özelliklerin başında geliyor. Özel gereksinimli olsun olmasın bütün bireylerin hayvanlara karşı sevgi ve merhamet duyması, onların da hakları olduğu algısını bilmesi oldukça önemlidir. Atlı terapi buna da hizmet eden bir alandır.

Ben hep hippoterapi deyip duruyorum ancak atlarla yapılan birçok terapi/tedavi yöntemi var. Bunlara da bakmak isteyeceğinizi düşünüyorum:

• At Destekli Faaliyetler: Atın çeşitli özelliklerinden yararlanılan faaliyetlerdir. Örneğin atın ritmik yürüşünden denge çalışmaları ortaya çıkarılabilir.
  
• At Destekli Terapi: Fizyoterapistler nezaretinde yapılan, birçok özel gereksinime sahip bireyi kapsayan ve atla birlikte çeşitli etkinliklerin yapıldığı süreçlerdir. Sıklıkla eğlenceli etkinliklerden oluşur. Örneğin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bir birey ile topları hedefe atma çalışılırken bunun at üstünde yapıldığını hayal edin. Bence harika!
  
• Kolaylaştırılmış Atlı Psikoterapi: Özellikle sosyal bozukluklar yaşayan bireylere atlar yoluyla çeşitli psikolojik desteklerin verildiği süreçtir.
  
• Hippoterapi: Tıp doktorları, psikiyatristler, psikologlar, fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanları ile fizyoterapistler, ergoterapistler, logopedistler ve at uzmanları tarafından verilen bir terapidir. Burada biyomekanik ve psikojenik iki faktör söz konusudur. Biyomekanik faktör atın bir dakika içinde yüzlerce sinyali binicisine gönderdiği prensibine dayanır. Bu da bireyin bütün kaslarının çalışmasını sağlar. Psikojenik faktör ise bireyin at üzerinde yaşadığı psikolojik durumlara dayanır. Her iki açıdan da bireyler desteklenir.
  
• İnteraktif Voltij: At üzerinde yapılan serbest ya da kurallı jimnastik hareketlerine dayanan bir spor ve eğlence etkinliğidir.
  
• Terapötik Binicilik: Herhangi bir sağlık personelinin eşlik etmediği, özel gereksinimli bireylerin binicilik eğitimi aldıkları süreçtir.
  
• Terapötik Sürüş: Çeşitli sebeplerle ata binmeleri söz konusu olamayan bireylerin çeşitli yardımcı aletlerle at binmesi etkinliğidir.

Peki atlı terapi sürecini neler etkiler?

1. Terapinin amacına ve uygulanma biçimine,
2. Terapiye alınacak bireyin engelli düzeyine, 
3. Yaşına,
4. Yetersizliğinin farklılığına,
5. Terapide eşlik edecek atın özelliklerine,
6. Terapide yer alacak ekibin sayı ve niteliğine göre süreç şekillendirilir.

Kimler atlı terapiden yararlanabilir? Bu sorunun cevabı aslında bütün makalelerde aynı: Herkes.

Atlı terapi ile ilgili birçok merak edilene cevap verdiğimi düşündüğüm bu yazımda sonuç olarak şunu belirtmek isterim: Hayvanlara zarar vermeyen, doğaya saygılı ve çeşitli hobileri olan, spor yapan bir birey yetiştirmek ve topluma kazandırmak istiyorsak atlı terapi keyifli bir seçenek olabilir. Birçok araştırma ile desteklenen bu yöntem her açıdan bireyleri olumlu yönde etkileyecektir. Bu yazıyı hazırlarken ben de yeniden bu hobime dönsem iyi olacak, diye düşündüm.

Umarım hepimiz için faydalı bir yazı olmuştur. Haftaya görüşmek üzere.

Kaynaklarım:

1. Köseman¹, A., & Şeker, İ. Atların Terapötik Amaçlı Kullanımı.
2. KÖSEMAN, A., & ŞEKER, İ. (2015). Hippoterapi ve Terapide Kullanılan Atların Özellikleri. Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 12(3), 195-201.