Otizmli Bireylerde Sosyal Taklit Gelişimi ve Eğitimi

Merhabalar. Otizm Farkındalık ayı devam ederken ben de yazılarıma devam ediyorum. Farkındalık haftasının son iki haftası olduğu için ilerleyen dönemde sizden gelen sorulara yeniden dönüş yapabileceğim.

Bu hafta yine haftalardır bahsettiğim sempozyumda, Dr. Gökhan TÖRET'in "Otizm Spektrum Bozukluğunda Sosyal Taklit Gelişimi ve Eğitimi" konulu sunumunu kaynak olarak alıyorum. Gökhan Hoca'nın sunumuna katılamayanlar ya da benim aldığım notları bekleyenler (Sahiden artık böyle bir grup da oluştu.) için bu yazımı hazırladım. Şimdiden iyi okumalar.

...

Taklit hepimizin bildiği gibi bir davranışı gözlemlemenin ardından tekrar etmektir. Taklidin öğrenme ve sosyalleşme işlevleri vardır. Geçtiğimiz haftaki yazımda da çocukların neden taklit ettiğine ilişkin birçok madde sunmuştum. Buradan geçen haftaki yazıma ulaşabilirsiniz.

Taklit; özel eğitimde sıklıkla dil ve konuşma becerilerinin edinimi için kullanılmakta. Bu edinim bir yandan sosyal becerileri de etkilemekte. Bu nedenle sosyal taklide ayrıca bir göz atmakta fayda var.

Sosyal taklidin gelişim basamaklarını Gökhan Hoca şu şekilde sundu:

1. Bebekler model aldıkları davranışın hedefini hedef alırlar. Yani hedefleri taklit etmek değil hedefe ulaşmaktır. Örneğin annesinin, bir şişenin içindeki çikolatayı kapağını açarak aldığını gören çocuk kapağı açmak yerine şişeyi kırıp da çikolatayı alabilir.
2. Yaş ilerledikçe davranışın bütünü taklit edilmektedir. Burada hedef modelin hedefinden ziyade modelin davranışları haline gelir. Yani az önceki örnekteki bebek şişeyi kırmak yerine annesi gibi kapağı çevirmeye çabalar.
3. Yaş ilerledikçe modeli tanıyorsak taklit etme ihtimalimiz artıyor. Yolda tanımadığımız bir kişiyi taklit etme ihtimalimiz düşükken tanıdığımız birini daha çok ve başarılı taklit ediyoruz.

(Peki iki haftadır taklit taklit diyorum da bu beceri neden önemli? Hemen araya girip kısaca anlatmak istedim. Çoğu davranışımızı, özellikle de toplumsal becerilerimizi, konuşma becerilerimizi taklit yoluyla öğreniriz. İlerleyen dönemde bağımsız şekilde öğrenmenin oluşması için kendiliğinden taklit önemlidir. Taklit bizim sosyalleşmemizi sağlayan ilk davranışımızdır. Bu nedenle taklit becerileri önemlidir.)

Otizmli çocuklara taklit becerilerine bakacak olursak:

• Otizmli çocukların taklit becerilerini değerlendiren iki farklı bakış açısı var: Tamamen problemli bir alan olduğunu savunan ve bazı işlemlerde başarılı olduklarını savunan görüşler.
• Otizmli çocuklar hedefe ulaşımı anlamakta zorlanmaktadırlar. Bu nedenle hedefe ulaşımı otizmli çocukların anlayabilecekleri şekilde desteklemek önemli.
• Yeni nesnelerle becerileri taklit etmekte zorlanmaktadırlar. Burada aklımıza genelleme sorunu gelebilir. Bu nedenle taklit becerilerinde genelleme çalışmak önem kazandırmakta.
• Genellemede yaşanan sınırlılıkların sebebi olarak: Motor becerilerdeki sınırlılıklar, ayna nöron sınırlılıkları, sosyal uyaranlara görsel dikkatini yoğunlaştırmada sınırlılıklar gösterilmektedir. Bu nedenle otizmli bireyler fizyoterapistler tarafından değerlendirilmelidir. Kurumlara kayıt yaptırılırken, sağlık raporu alırken mutlaka bir fizyoterapistin de değerlendirilmesi alınmalı ve bu değerlendirmeden alınan bilgi ile süreç şekillendirilmelidir. (Bu bence en önemli bilgi.)
• Jestleri taklit etmekte diğer becerileri taklit etmekten daha çok zorlanıyorlar.
• Kendiliğinden taklit etmekte zorlanmaktalar. Yapılandırılmış taklit de dahi desteğe ihtiyaç duyarken bu durum normal karşılanabilir ancak nihai hedefimiz, çocuklarımızın becerileri kendiliğinden taklit etmesi. Bu nedenle kendiliğinden taklidi de ayrıca destelemek gerekli.
• Ertelenen taklit becerileri dil ve konuşma becerilerini yordayıcı şekilde sınırlıdır. Ertelenen taklit bir beceriyi bir ortamda taklit ederken sonrasında başka bir ortamda da bu beceriyi taklit etmesi ya da başka bir yerde gördüğü bir davranışı daha farklı bir yerde sergilemesi olarak özetlenebilir. Bu becerinin desteklenmesi gerekmekte.

Peki biz bu sunum sonrası neleri unutmamalıyız?

1. Otizmli çocuklar da mutlaka ön değerlendirme alınırken fizyoterapistin değerlendirmesinden geçmelidir.
2. Taklit becerilerini genellemeyi ayrıca çalışmak (Aslında her beceri için çok önemli.) önemlidir.
3. Taklidin bütün basamakları ayrı ayrı çalışılmalı ve niyetinden kendiliğinden taklit becerisi gösterilmeye başlanmalıdır.

Tabi bu maddeler benim için ayrıca altı çizilmesi gereken konular ancak çocuğunuzun bireysel özelliklerine göre almanız gereken notlar farklı olabilir.

Umarım sizlere farkındalık oluşturacak bir yazı olmuştur. Soru ve görüşleriniz için nerede olduğumu, nasıl ulaşacağınızı biliyorsunuz. Haftaya görüşmek üzere, sevgilerimle.