Serbest Zaman Etkinlikleri ve Özel Gereksinimli Bireyler

Merhabalar, sosyal mesafelendirme başlamadan önce bir makale çıktısı almıştım ve heyecan ile okumayı planlamıştım ama öyle olmadı. Birkaç hafta araya girdi ve henüz o makaleyi okuyabildim. Yazımın tamamı bu makaleden öğrendiklerim ile şekil aldı.

.

Makale, serbest zaman, serbest zaman etkinlikleri ve bu süreç içerisinde edinilmesi gereken beceriler, özel gereksinimli bireylerin bu alandaki becerileri ve durumları hakkında. Her sayfada birçok önemli bilgi var ve okurken çok keyif aldım, sizlere de öneririm. Emeği geçen değerli araştırmacı/akademisyen arkadaşlarımıza, büyüklerimize çok sonsuz teşekkürler.

.

Yazımın içeriği şu şekilde:

Serbest zaman nedir?

Serbest zaman etkinlikleri nedir?

Serbest zaman etkinliklerinin yararları nelerdir?

Serbest zaman eğitiminin içeriği nasıldır?

Özel gereksinimli bireylerin serbest zamanlarda tercih ettikleri etkinlikler nelerdir?

Özel gereksinimli bireylerin serbest zamana katılımda yaşadıkları güçlükler nelerdir?

Bizler bu konuda neler yapabiliriz?

Serbest zaman nedir?

Bireyin, kendi iradesi ile tercih ettiği, gönüllü olarak gerçekleştirdiği, sorumluluk olarak görülmeyen ve zevk, mutluluk gibi konularda doyum aldığı gelişimsel, temel bir yaşam alanıdır.

Serbest zaman etkinlikleri nedir?

Bireyin, kendi iradesi ile tercih ettiği, gönüllü olarak gerçekleştirdiği ve herhangi bir ekonomik yarar sağlamayan, genel olarak içsel motivasyon ile gerçekleştirilen etkinliklerdir.

Bireyin zevk almadan, herhangi bir etkinliğe dahil olmadan "evde sıkılma"sı serbest zaman etkinliği değildir. (Bu konuya makalede dikkat çekilmesi, günümüz sürecinde ne anlamlı oldu.)

Serbest zaman etkinliklerinin çeşitli sınıflandırılması makalede sunulmuş. Ben sadece birini sizinle paylaşacağım.

Ciddi, geçici ve proje temelli olmak üzere üçe ayrılan serbest zaman etkinliklerini bir bir açıklayalım:

1. Ciddi serbest zaman etkinlikleri: birtakım bilgi, beceri ve yetenek gerektiren etkinliklerdir. Örneğin futbol oynama, halk dansları kursuna gitme gibi.
2. Geçici serbest zaman etkinlikleri: bireylere anlık tatmin veren ve herhangi bir yeterlik gerektirmeyen etkinliklerdir. Tiyatroya gitme, yemek yeme gibi.
3. Proje temelli serbest zaman etkinlikleri: öncesinde plan ve organizasyon gerektiren etkinliklerdir. Örneğin uçurtma yapma gibi.  

Serbest zaman etkinliklerinin yararları nelerdir?

Bunu madde madde saymanın daha doğru olacağını düşünüyorum:

• Psikomotor gelişime katkı sunar
• Yeni arkadaşlıklar kurulmasını sağlar ve dolayısıyla sosyal yaşamda deneyimler sunar
• Bireylerin kendilerine yönelik karar alma becerilerini deneyimlemelerini sağlar
• Yetişkinliğe geçiş ve sonrası için gereken becerileri edinmeyi sağlar
• Yaşam doyumuna katkı sunar
• Stresi azaltır
• Solunum, kas ve dolaşım sistemini sağlıklı yönde etkiler
• Sosyal destekleri arttırır ve sosyal katılıma katkı sağlar
• Özel gereksinimli bireyler için ise:
• Topluma kaynaşma sürecini olumlu yönde etkiler
• Uyumsal davranışların, uygun ortamda öğrenimini sağlar
• Topluma katılım fırsatı sunar
• Stres düzeyini azaltır
• Arkadaş edinimini sağlar
• Üretken bir birey olmalarını sağlar
• İlgi alanlarını genişletmeye yardımcı olur
• Fiziksel sağlığa katkı sunar
• Özel eğitim sürecinin nihai hedefi olan toplumun bir ferdi olma süresine katkı sağlar.

Serbest zaman eğitiminin içeriği nasıldır?

Serbest zaman etkinliklerinin uygulanması sırasında gereken becerileri iki grupta incelemekteyiz: Etkinlik becerileri ve ilgili beceriler. Etkinlik becerileri bir etkinliği başından sonuna sürdürebilmek için gereken becerilerdir. İlgili becerileri ise farkında olma, serbest zaman etkinliğine yönelik çevresel fırsatları fark etme gibi becerilerdir.

Burada önemli olan; serbest zaman etkinliklerini gerçekleştirmek için gerekli önkoşul becerilerin edinimini sağlamaktır.

Serbest zaman eğitimi gelişimsel bir süreçtir ve sadece yetişkinler için değil daha erken yaştaki bireyler için de planlanması, yönetilmesi gereken bir süreçtir.

Serbest zaman eğitimi mümkün olduğunda "doğal" ortamda verilmelidir. Verilemiyorsa bu ortamlarda genellenmelidir.

Eğitim sürecini makalede şu şekilde basamaklandırmışlar:

1. Etkinlik ve ilgili becerilerin öğretimi için gereken desteklerin belirlenmesi
2. Etkinlikten önce bireyin hazırlanması
3. Bilimsel dayanaklı uygulamalarla öğretimin gerçekleştirilmesi
4. Öğrenme gerçekleşene kadar öğretime devam etme
5. Farklı ortamlarda becerilerin genellenmesi
6. Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireylerin, serbest zamanın önemi konusunda bilgilendirilmesi.

Çeşitli kaynaklarda, serbest zaman eğitimi için kullanılabilecek uygun öğretim yöntem ve teknikleri şöyle sıralanmış:

• İpucu sunma
• Pekiştirme
• Kendini yönetme
• Etkinlik çizelgeleri
• Beceri analizi
• Görsel destekler
• Video modelle öğretim

Özel gereksinimli bireylerin serbest zamanlarda tercih ettikleri etkinlikler nelerdir?

Özel gereksinimli bireyler evde gerçekleştirilen, sosyal ve fiziksel etkinlikleri serbest zaman etkinlikleri olarak tercih etmekteler.

Buna ek olarak daha pasif ve tek kişilik etkinlikleri tercih etmekteler. Geçici ve ev temeli serbest zaman etkinlikleri, özel gereksinimli bireylerin en yoğun tercih ettiği serbest zaman etkinlikleri.

Özel gereksinimli bireyler, destek hizmet uzmanları ile (gölge öğretmen, yaşam koçu gibi) serbest zaman etkinliklerine katılım sağlamaktalar.

Çalışma yaşamındaki özel gereksinimli bireyler, serbest zaman etkinlikleri için daha fazla fırsata kavuşuyorlar.

Özel gereksinimli bireylerin serbest zamana katılımda yaşadıkları güçlükler nelerdir?

Bireylerin sosyal yaşama katılımını etkileyen çeşitli etmenler var. Bunlar: Kurumların sağladığı fırsatlar ya da destekler, ailenin sosyo-ekonomik durumu, ailenin ve özel gereksinimli bireyin tercihleri ve özel gereksinimli bireyin yeterlikleri.

Bu bileşenler, özel gereksinimli bireyin serbest zaman etkinliklerine katılımını da etkiliyor dolayısıyla.

Peki ne gibi güçlükler yaşanıyor?

• Yaşanan güçlükler bireyselden çok çevresel sorunlar. Bireysel sorunlar bireyin yeterlikleri ve sosyal becerilerdeki performansı ile ilgili. Bu güçlükleri, gerekli destek eğitim ile bireylerin aşması mümkün. Biraz çevresel güçlüklerden bahsetmek daha doğru olacak.
• Çalışan özel gereksinimli bireylerin maruz kaldığı şiddetin (sadece fiziksel düşünmeyin) %31'i bu serbest zaman etkinliklerinin yani sosyal etkinliklerin olduğu zamanlarda olduğu düşünülürse, çalışma ortamındaki şiddet durumları, özel gereksinimli bireylerin serbest zaman etkinliklerine katılımını olumsuz yönde etkilemektedir.
• Ailelerin sosyoekonomik düzeylerinin düşük olması bireylerin serbest zamanını istenen şekilde değerlendirmesine engel olabilmektedir.
• Yaşanılan çevrede bu tür fırsatların sınırlı olması da bir engeldir.
• Ailelerin, özel gereksinimli çocuklarını/bireyleri bir "utanç" kaynağı olarak görmeleri, onlarla sosyal ortamlara girmelerine engel olmakta ve bu nedenle de özel gereksinimli bireyler serbest zaman etkinlikleri konusunda yetersiz desteklenmekte ve uyaran eksikliği yaşamaktadırlar.
• Verilen destek eğitimlerde farkındalık oluşturma ve bu alanda destekleme, çevresel kaynaklardan yararlanmayı öğretme konularında sınırlılık vardır.

Bizler bu konuda neler yapabiliriz?

Makalede şu konular önerilmiş: Uygulanan eğitim programlarına bu becerilerin eklenmesi, ilgili kuruluşların özel gereksinimli bireyleri serbest zaman etkinlikleri ile ilgili fırsatlardan haberdar etmesi, toplumun da bu konuda bilinçli hale getirilmesi ve destekler hale gelmesi, bu konuda araştırmaların arttırılması.

Peki ben neler düşündüm?

• Var olan kaba değerlendirme formlarımıza "Serbest Zaman Eğitimi" başlığı altında ilgili maddeleri eklemem yerinde bir karar olacak. Eğer, ayrıca bir değerlendirme formu hazırlayabilirsem sizlerle de mutlaka paylaşacağım.
• Etrafımdaki sosyal etkinliklerden aileleri ve özel gereksinimli bireyleri haberdar etme konusunda adımlar atacağım.
• Hali hazırda uygulanan BEP'lere, çocuklarımı değerlendirerek "Serbest Zaman Eğitimi" maddeleri ekleyeceğim.
• Bu yazıyı yazarak, bu becerilerden ve öneminden sizleri haberdar edeceğim.

Umarım sizler için yararlı ve fikir veren bir yazı olmuştur. Evimizde kalıp, sağlığımıza dikkat edelim.

Sevgilerimle.

Kaynak:

Kaynağımı normalde link ile sizinle paylaşıyorum, biliyorsunuz, ancak, kaynak linkinde bir sorun var ve paylaşamıyorum. Bu nedenle kaynakça şeklinde buraya yazıyorum:

Tahir Mete Artar ve Yasemin Ergenekon'un "Gelişimsel yetersizliği olan yetişkinler için ihmal edilen bir zaman dilimi: Serbest zaman." isimli çalışması.

Artar, T. M., & Ergenekon, Y. (2020). Gelişimsel yetersizliği olan yetişkinler için ihmal edilen bir zaman dilimi: Serbest zaman. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 21(1), 171-192. doi:10.21565/ozelgitimdergisi.559802